معاملات قولنامهای یکی از معاملات ملک است که اما و اگر‌ها در مورد آن بسیار زیاد است؛ بنابراین بهتر است با اطلاعات و آگاهی کامل بر سر معاملات قولنامهای بنشینید و ملکی را قولنامه کنید.
در انجام هر معامله‌ای خصوصا معامله ملک و املاک، باید به چگونگی بسته شدن و انعقاد قرارداد توجه کنید و دقت کافی را داشته باشید، تا خدایی نکرده سرتان کلاه نرود. معاملات قولنامهای هم یکی از معاملات ملک است که، اما و اگر‌ها در مورد آن بسیار زیاد است؛ بنابراین بهتر است با اطلاعات و آگاهی کامل بر سر معاملات قولنامهای بنشینید و ملکی را قولنامه کنید.
در این نوشته سعی می‌کنیم به تمامی شرایط و نکات مهم در مورد اینگونه معاملات و سند قولنامهای بپردازیم. قبل از هرچیز باید بدانیم که تعریف این معامله چیست.
گاهی دو نفر تصمیم می‌گیرند قراردادی با هم منعقد کنند، در واقع با رضایت خود متعهد می‌شوند تعهد خود را در موقع مقرر انجام دهند. اما گاهی شرایط لازم برای انجام تعهد وجود ندارد و در واقع مقدمات اولیه تنظیم قرارداد وجود ندارد، با وجود این باز هم دو طرف قرارداد مایلند که با یکدیگر معامله کنند. برای مثال خریدار برای انعقاد قرارداد پول کافی برای خرید خانه ندارد، اما می‌تواند آن را تا مهلت مشخصی فراهم کند. در این مورد و مواردی از این دست، دو طرف با یکدیگر قراردادی می‌بندند که به آن وعده قرارداد، پیش قرارداد و یا در اصطلاح عام، قولنامه گفته می‌شود.
چرا معامله قولنامهای؟
تمام ملک‌هایی که به‌صورت قانونی و تمام و کمال قابل‌انتقال سند نیستند، به‌صورت قولنامهای معامله می‌شوند. عوامل زیادی در معامله‌ی ملک‌ها وجود دارد که مانع از انتقال سند می‌شود و صاحب‌ملک مجبور است ملک خود را به صورت قولنامهای معامله کند.
مثلا گاهی یک ساختمان به دلیل ساخت غیر قانونی یک واحد یا ساخت طبقات غیر مجاز، قرار گرفتن در طرح‌های شهرداری ازجمله بافت فرسوده، تعریض خیابان و … نتوانسته است پایان‌کار ملک خود را دریافت کند. به همین دلیل نمی‌تواند ملک خود را بفروشد و سند انتقال دهد؛ بنابراین با قیمتی کمتر از قیمت واقعی ملک خود را به صورت قولنامهای می‌فروشد.
معمولا افراد با این هدف قولنامه منعقد می‌کنند که یک سری مقدمات را برای بستن قرارداد خرید و فروش مثل پرداخت عوارض و مالیات، دریافت مجوز از شهرداری و … را فراهم کنند. دو طرف در قولنامه به یکدیگر تعهد می‌دهند که بعد با هم عقد بیعی (قرارداد خرید و فروش) منعقد کنند و مالی را به یکدیگر منتقل کنند. برای مثال در قولنامه خرید و فروش خانه، تعهد می‌کنند تا در موعد مقرر و بعد از فراهم شدن مقدمات لازم، قرارداد اصلی خرید خانه را بنویسند.
سند قولنامهای چیست و چه تفاوتی با سند شش‌دانگ دارد؟
این سند مترادف سند عادی است. به معنای سندی که توسط اداره ثبت اسناد تنظیم نشده و رسمی نمی‌باشد. قولنامه سند و نوشته‌ای است که با توافق طرفین معامله، مثلا خریدار ملک با فروشنده، توسط مشاور املاک و مدیریت املاک نوشته می‌شود. قولنامه باید توسط فردی سرشناس و معتبر منعقد و به امضا برسد تا محکمه‌پسند باشد و از نظر قانونی بدون مشکل باشد.
به دلیل اینکه سند قطعی برای خرید و فروش با اسناد قولنامهای وجود ندارد، این نوع سند‌ها اعتبار کمتری نسبت به سند رسمی و تگ‌برگ یا شش‌دانگ دارند. اگر قصد دارید ملکی را به صورت قولنامهای معامله کنید، حتما در مورد وضعیت ملک تحقیق کنید.
چگونه در مورد ملک قولنامهای مطمئن شویم؟
مطمئن‌ترین روش برای اطلاع از وضعیت ملک قولنامهای، استعلام از شهرداری است. اخذ استعلام‌هایی در مورد خانه‌های قولنامهای از شهرداری منطقه به شما این اطمینان را می‌دهد که در خرید آن‌ها سرتان کلاه نخواهد رفت.
همچنین اخذ استعلام، اطلاعاتی را در خصوص ملک همچون میزان میزان بدهی ملک، وضعیت تخریب و … در اختیار شما قرار می‌دهد که این اطلاعات میزان اطمینان از خرید خانه قولنامهای را حداکثر و میزان ضرر و زیان‌های ناشی از آن را به حداقل ممکن کاهش می‌دهد. از طرفی با اخذ استعلام می‌توانید به این نکته نیز پی ببرید که آیا خانه در رهن، وثیقه و یا توقیف است یا خیر.
ویژگی‌های قولنامه
اولین ویژگی قولنامه در این است که با وجود بحث پیرامون صحت اعتبار آن، باید پذیرفت که قولنامه‌ها قرارداد‌های معتبری هستند که می‌توان به آن‌ها استناد کرد.
در قولنامه تعهد به این صورت است که دو طرف می‌پذیرند شرایط لازم را برای انعقاد قرارداد در آینده فراهم کنند. در واقع نوع تعهد در قولنامه از نوع تعهد به انتقال در آینده است.
با وجود اینکه قولنامه هنوز به عنوان قرارداد معتبر مورد استفاده عموم قرار می‌گیرد، بهتر است برای حل مشکل اعتبار و الزام قولنامه‌ها، مبایعه نامه هم تنظیم کنید.
اگر یکی از طرفین از تعهد خود سر باز زند، چه باید کرد؟
در صورتی که یکی از طرفین از انجام تعهدات خود سرباز زند و یا مفاد قولنامه را آن‌طور که هست اجرا نکند، طرف مقابل می‌تواند در دادگاه علیه او شکایت کند. چرا که قولنامه قراردادی قانونی است، در دادگاه دارای اعتبار می‌باشد و مفاد آن برای هر دو طرف لازم الاجرا است.
یعنی خریدار می‌تواند با مراجعه به دادگاه صالح و ارائه درخواستی از دادگاه بخواهد فروشنده را برای انتقال رسمی سند مجبور کند. با توجه به این که قولنامه‌هایی که در بنگاه‌های معاملاتی و یا مکان‌های دیگر تنظیم می‌شوند، جزو اسناد عادی به شمار می‌روند، بنابراین لازم است در تنظیم آن نهایت دقت را به کار ببرید.
وجه التزام در قولنامه یعنی چه؟
زمانی که طرفین قرارداد اقدام به تنظیم قولنامه می‌کنند، برای محکم کردن آن، از لحاظ این که هم فروشنده و هم خریدار تعهدات خود را به طور کامل انجام خواهند داد، معمولاً در قرارداد مبلغی را قید می‌کنند. این مبلغ در صورتی که یکی از طرفین تعهدات خود را به درستی انجام ندهد و یا از انجام تعهدات خود سرباز زند، به طرف دیگر پرداخت خواهد شد، به این مبلغ وجه التزام می‌گویند.
از ویژگی‌های مبلغ وجه التزام این است که طبق توافق طرفین میزان آن مشخص می‌شود و باید در قرارداد به صورت واضح و روشن نوشته و مکتوب شود. این مبلغ در صورت امتناع یکی از طرفین معامله از انجام تعهدات خود باید بلافاصله به طرف مقابل پرداخت شود.
شرایط وجه التزام:
در قولنامه قید می‌شود که فروشنده در فلان تاریخ باید مورد معامله را درازای پرداخت مبلغی مشخص به خریدار تحویل دهد و اگر فروشنده تا تاریخ مشخص‌شده به تعهد خود عمل نکند و مورد معامله را تحویل ندهد، خریدار می‌تواند درخواست پرداخت وجه التزام را از سوی فروشنده داشته باشد و فروشنده نیز ملزم به پرداخت است. در این صورت معامله به‌طور کامل فسخ می‌شود، زیرا خریدار نمی‌تواند هم وجه التزام را دریافت کند و هم از فروشنده بخواهد مورد معامله را به‌طور کامل به او تحویل دهد.
اگر در قرار ذکرشده باشد که طرفین باید در تاریخ خاصی در دفترخانه حضور یابند و یکی از طرفین این تعهد را زیر پا بگذارد، طرف مقابل می‌تواند درخواست وجه التزام را داشته باشد. البته به شرطی که خود او در زمان و تاریخ مقرر در دفترخانه حضورداشته باشد و حضورش از طرف مامور دفترخانه تائید شود.
نکات مهم هنگام انجام قولنامه
پیش از تنظیم معامله قولنامهای بررسی کنید که مشاور املاکی که در آن جا قصد خرید یا فروش را دارید، از اتحادیه مجوز دارد یا نه. در ضمن حق بنگاه دار باید در قولنامه درج شود. همچنین اسنادی که به امانت نزد مشاور املاک گذاشته می‌شود، در قرارداد عنوان شود.
حتما از شهرداری منطقه موردنظر استعلام‌های مربوطه را اخذ کنید.
در صورتی که خانه را از فردی پیر یا مریض حال می‌خرید حتماً بعد از گرفتن استعلام از شهرداری محل، با مراجعه به اداره سرپرستی محجورین مطمئن شوید که شخص فروشنده تحت سرپرستی آن اداره نیست.
چنانچه می‌خواهید خانه‌ای را بخرید که شخص فروشنده از طریق ارث آن را به دست آورده است، حتماً گواهی انحصار وراثت را با دقت بررسی کنید. با این کار شما از صحت آن اطمینان حاصل می‌کنید.
در صورتی که خانه را از کسی به غیر از صاحب ملک همچون وکیل، قیم، نماینده قانونی او و … می‌خرید، سعی کنید با بررسی دلایل احراز سمت او مشخص کنید که آیا وی حق فروش خانه و نیز حق گرفتن قیمت خانه را دارد یا خیر. چنانچه خانه را از وکیل صاحب ملک می‌خرید، حتماً تاریخ وکالت او را بررسی نمایید. این کار برای این توصیه می‌شود که بدانید وکالتتش موقتی نبوده است. در صورتی که خانه از طرف، ولی صاحب ملک به فروش می‌رسد، بررسی کنید که صاحب ملک در زمان خرید بالغ نشده باشد.
سعی کنید مشخصات مالی خانه‌ای را که قصد خرید آن را دارید، با مشخصات درج شده در سند مطابقت دهید. به طور مثال مواردی همچون تلفن، آب، برق، گاز، انباری، پارکینگ و … را با دقت مورد بررسی قرار دهید تا مشخص شود که با آنچه در سند قید شده مطابقت دارد یا خیر.
سعی کنید در هنگام خرید خانه قولنامهای از چک‌های تضمینی برای پرداخت قیمت آن استفاده کنید. اگر از چک‌های تضمینی استفاده کردید، شماره تمامی چک‌ها را در قولنامه ثبت کنید. اما اگر نتوانستید از چک‌های تضمینی برای پرداخت قیمت خانه استفاده کنید و مجبور شدید طی چند دوره مبلغ خانه را به صورت نقدی به فروشنده پرداخت کنید، در ازای هر پولی که به فروشنده می‌دهید، حتماً از او رسید دریافت کنید و آن را ضمیمه قولنامه کنید. در این صورت می‌توانید از ادعای فروشنده مبنی بر عدم پرداخت مبلغ جلوگیری کنید.
در صورتی که خانه‌ای را قولنامه می‌کنید که فعلاً در تصرف مستأجر است، حتماً آن را در قولنامه ذکر کنید. همچنین اجازه تصرف آن ملک تا زمان پایان قرارداد نیز در قولنامه باید ذکر شود.
سند ملک را شخصا ملاحظه و مطمئن شوید که ملک در وثیقه نباشد. همچنین اگر می‌خواهید خیالتان از نظر اینکه فروشنده آن ملک را فقط به شما فروخته است راحت شود، می‌توانید از طریق کد رهگیری، پیگیری کنید که قبلا به فرد دیگر فروخته نشده باشد.
اگر ملک، چند نفر مالک داشته باشد، همه آن‌ها باید زیر قولنامه را امضا کنند، مگر اینکه یک نفر از طرف همه آن‌ها وکالت داشته باشد.
نکته‌ای که باید به آن توجه کنید این است که در قولنامه ذکر کنید که اگر درباره ملکی که به شما فروخته شده، فرد دیگری ادعای مالکیت کرد، مسئولیت جبران خسارت به عهده کیست.
نکته مهم دیگر این است که علاوه بر امضای فروشنده و خریدار و مهر بنگاه دار، دو نفر شاهد مورد اعتماد دو طرف، زیر قولنامه را امضا کنند تا از مشکلات احتمالی آینده پیشگیری شود. فراموش نکنید در قولنامه تاریخ و محل دفتر خانه‌ای را که باید فروشنده در آن جا سند ملک را به نام شما ثبت کند، حتما بنویسید.
در حال حاضر نسخه‌های چاپی قولنامه وجود دارد. از نوشتن و امضا کردن قولنامه‌های دستی خودداری کنید. قولنامه باید در سه نسخه تنظیم شود. یک نسخه دست خریدار، یک نسخه برای فروشنده و یک نسخه نزد بنگاه دار می‌ماند.
اگر در روز مقرر به دفترخانه رفتید و فروشنده نیامده بود، یک گواهی عدم حضور فروشنده از سردفتر بگیرید و به دادگاه مراجعه کنید. با تقدیم دادخواست به همراه گواهی، الزام فروشنده به حضور در دفتر اسناد رسمی و انتقال سند به نام خودتان را از دادگاه بخواهید. اگر باز هم فروشنده امتناع کرد، نماینده اجرای احکام به جای او سند را امضا خواهد کرد.
آنچه مسلم است این است که خرید ملک سنددار در هر شرایطی بهترین انتخاب است. اما گاهی می‌توان در مناطق بالاتر و بهتری خانه‌ای با قیمت بسیار پایین‌تر، اما قولنامهای خرید. یا در برخی مناطق که اصلا ملک سندداری وجود ندارد، نیز شما مجبور به خرید قولنامهای هستید؛ بنابراین شرایط و الزامات لازم را رعایت کنید و با خیال راحت امضا کنید.
سوالات متداول معامله قولنامهای:
قولنامه چیست؟
گاهی دو نفر تصمیم می‌گیرند قراردادی با هم منعقد کنند، در واقع با رضایت خود متعهد می‌شوند تعهد خود را در موقع مقرر انجام دهند. اما گاهی شرایط لازم برای انجام تعهد وجود ندارد و در واقع مقدمات اولیه تنظیم قرارداد وجود ندارد با وجود این باز هم دو طرف قرارداد مایلند که با یکدیگر معامله کنند. در این مورد و مواردی از این دست، دو طرف با یکدیگر قراردادی می‌بندند که به آن وعده قرارداد، پیش قرارداد و یا در اصطلاح عام، قولنامه گفته می‌شود.
تفاوت سند قولنامهای با سند رسمی چیست؟
سند قولنامهای مترادف سند عادی است. به معنای سندی که توسط اداره ثبت اسناد تنظیم نشده و رسمی نمی‌باشد. قولنامه سند و نوشته‌ای است که با توافق طرفین معامله، مثلا خریدار ملک با فروشنده، توسط مشاور املاک و مدیریت املاک نوشته می‌شود. قولنامه باید توسط فردی سرشناس و معتبر منعقد و به امضا برسد تا محکمه‌پسند باشد و از نظر قانونی بدون مشکل باشد. به دلیل اینکه سند قطعی برای خرید و فروش با اسناد قولنامهای وجود ندارد، این نوع سند‌ها اعتبار کمتری نسبت به سند رسمی و تگ‌برگ یا شش‌دانگ دارند.
چگونه در مورد ملک قولنامهای استعلام بگیریم؟
مطمئن‌ترین روش برای اطلاع از وضعیت ملک قولنامهای، استعلام از شهرداری است. اخذ استعلام‌هایی در مورد خانه‌های قولنامهای از شهرداری منطقه به شما این اطمینان را می‌دهد که در خرید آن‌ها سرتان کلاه نخواهد رفت.
در صورت عمل نکردن طرفین به تعهدات چه باید کرد؟
در صورتی که یکی از طرفین از انجام تعهدات خود سرباز زند و یا مفاد قولنامه را آن‌طور که هست اجرا نکند، طرف مقابل می‌تواند در دادگاه علیه او شکایت کند. چرا که قولنامه قراردادی قانونی است، در دادگاه دارای اعتبار می‌باشد و مفاد آن برای هر دو طرف لازم الاجرا است.
وجه التزام در قولنامه به چه معناست؟
زمانی که طرفین قرارداد اقدام به تنظیم قولنامه می‌کنند، برای محکم کردن آن، از لحاظ این که هم فروشنده و هم خریدار تعهدات خود را به طور کامل انجام خواهند داد، معمولاً در قرارداد مبلغی را قید می‌کنند. این مبلغ در صورتی که یکی از طرفین تعهدات خود را به درستی انجام ندهد و یا از انجام تعهدات خود سرباز زند، به طرف دیگر پرداخت خواهد شد، به این مبلغ وجه التزام می‌گویند.
در صورتی که فروشنده پیر یا ناتوان باشد، باید چه اقداماتی انجام داد؟
در صورتی که خانه را از فردی پیر یا مریض حال می‌خرید حتماً بعد از گرفتن استعلام از شهرداری محل، با مراجعه به اداره سرپرستی محجورین مطمئن شوید که شخص فروشنده تحت سرپرستی آن اداره نیست.
در صورتی که ملک ورثه‌ای باشد، چه کار کنیم؟
چنانچه می‌خواهید خانه‌ای را بخرید که شخص فروشنده از طریق ارث آن را به دست آورده است، حتماً گواهی انحصار وراثت را با دقت بررسی کنید. با این کار شما از صحت آن اطمینان حاصل می‌کنید.
آیا می‌توان ملک وکالتی را به صورت قولنامهای معامله کرد؟
بله. در صورتی که خانه را از کسی به غیر از صاحب ملک همچون وکیل، قیم، نماینده قانونی او و … می‌خرید، سعی کنید با بررسی دلایل احراز سمت او مشخص کنید که آیا وی حق فروش خانه و نیز حق گرفتن قیمت خانه را دارد یا خیر. چنانچه خانه را از وکیل صاحب ملک می‌خرید، حتماً تاریخ وکالت او را بررسی نمایید.
آیا در معامله قولنامهای می‌توان چک رد و بدل کرد؟
بله. سعی کنید در هنگام خرید خانه قولنامهای از چک‌های تضمینی برای پرداخت قیمت آن استفاده کنید. اگر از چک‌های تضمینی استفاده کردید، شماره تمامی چک‌ها را در قولنامه ثبت کنید. اما اگر نتوانستید از چک‌های تضمینی برای پرداخت قیمت خانه استفاده کنید و مجبور شدید طی چند دوره مبلغ خانه را به صورت نقدی به فروشنده پرداخت کنید، در ازای هر پولی که به فروشنده می‌دهید، حتماً از او رسید دریافت کنید و آن را ضمیمه قولنامه کنید. در این صورت می‌توانید از ادعای فروشنده مبنی بر عدم پرداخت مبلغ جلوگیری کنید.
اگر ملک چند مالک داشته باشد، معامله بکنیم؟
بله. اگر ملک، چند نفر مالک داشته باشد، همه آن‌ها باید زیر قولنامه را امضا کنند، مگر اینکه یک نفر از طرف همه آن‌ها وکالت داشته باشد.
اصلا ملک قولنامهای معامله بکنیم یا نه؟
بله. البته مسلم است که خرید ملک سند دار در هر شرایطی بهترین انتخاب است. اما گاهی می‌توان در مناطق بالاتر و بهتری خانه‌ای با قیمت بسیار پایین‌تر، اما قولنامهای خرید. یا در برخی مناطق که اصلا ملک سند داری وجود ندارد، نیز شما مجبور به خرید قولنامهای هستید؛ بنابراین شرایط و الزامات لازم را رعایت کنید و با خیال راحت امضا کنید.
