سایت اقتصادی ایران:انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما” به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.
اقتصاد ایران یک اقتصاد ترکیبی، شامل یک بخش دولتی بزرگ است که در حدود ۶۰ درصد آن به شیوه متمرکز و دستوری اداره می‌شود.[۱۹][۲۰][۲۱] بخش عمده‌ای از صادرات در ایران بر پایهٔ صادرات نفت و گاز است. در سال ۲۰۱۰ این صادرات ۶۰٪ درآمد دولت را شامل شده‌است.[۱۵][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]
اقتصاد ایران از دید برابری اقتصادی، پس از جنگ ایران و عراق به گونه‌ای تنظیم شد که به شکل‌گیری غول‌های اقتصادی حکومتی و فلج سازی مردم و به ویژه جوانان تحصیل‌کرده انجامید. بر اساس نظر متداول میان اقتصاددانان، فرصت‌های اقتصادی در ایران برای همه مردم آن، برابر نیستند و شمار بسیاری از «فلج بودن» اقتصاد قشرهای ضعیف و جوان ایرانی خبر داده‌اند.[۲۸][۲۹] قیمت بالای نفت در سال‌های گذشته به دولت ایران این امکان را داده‌است تا سالیانه بالغ بر ۹۰ میلیارد دلار آمریکا، ارز آوری داشته باشد.[۳۰][۳۱][۳۲] اقتصاد تنها رشد متوسط را به خود دیده‌است. ناکارآمدی اقتصاد و سرمایه‌گذاری ناکافی داخلی و خارجی باعث افزایش تورم در سال‌های گذشته شده‌است.[۳۳][۳۴]
ایران از لحاظ تولید ناخالص داخلی بر پایهٔ برابری قدرت خرید، بیست‌ودومین اقتصاد بزرگ جهان است و بر پایهٔ تولید ناخالص اسمی براساس فهرست بانک جهانی، اقتصاد ایران، رتبهٔ ۵۰ را در میان کشورهای جهان دارد.[۳۵][۳۶]
اما به نسبت جمعیت، یا همان میزان تولید ناخالص داخلی سرانه (GDP per capita) که از اصلی‌ترین معیارهای توسعه‌یافتگی است، ایران در سال ۲۰۲۰ با سرانهٔ ۲٬۴۲۲ دلار آمریکا در رتبه ۱۵۶ جهان از میان ۲۱۳ کشور مورد بررسی بانک جهانی، جای گرفته‌است.[۳۷]
همچنین بنابر گزارشی که مؤسسه کردیت سوئیس منتشر کرده‌است، میانگین دارایی هر فرد در ایران ۴٬۷۷۹ دلار آمریکا به‌ازای هر بزرگسال بالای ۱۸سال است که از این لحاظ در میان ۱۷۴ کشور موردبررسی در سال ۲۰۱۸، در رتبه ۱۱۹ جهان قرار گرفته‌است.[۳۸]
صندوق بین‌المللی پول در ماه مه ۲۰۱۱ نرخ رشد اقتصادی ایران را صفر درصد پیش‌بینی کرد اما پس از اعتراض ایران این نرخ رشد را به ۲٫۵ درصد افزایش داد که با این وجود هنوز بسیار کمتر از متوسط نرخ رشد جهانی و منطقه‌ای است. به گزارش صندوق بین‌المللی پول تورم ایران در سال ۲۰۱۱ بالاترین تورم منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و به میزان ۲۲٫۵ درصد پیش‌بینی شده‌است.[۳۹]
ایران دومین تولیدکننده خاویار،[۴۰] سومین تولیدکننده پسته،[۴۱] نخستین تولیدکننده زعفران،[۴۲] زرشک،[۴۳] فیروزه،[۴۴] میوه‌های شفتی (مثل زردآلو)[۴۵] و فرش دستباف[۴۶] در جهان است. این کشور همچنین بزرگ‌ترین ذخایر فلزات روی و سرب را در جهان دارد که بیشتر به اشکال خام (مانند کنسانتره) صادر می‌شوند.[۴۷][۴۸]
ایران همچنین هشتمین تولیدکننده میوه،[۴۹] پنجمین تولیدکننده خیار و بادمجان، سومین تولیدکننده زردآلو و سومین تولیدکننده بادام و گردو،[۵۰] چهارمین تولیدکننده سیمان،[۵۱] نهمین تولیدکننده آهن،[۵۲] هشتمین تولیدکننده لیمو،[۵۳] دهمین تولیدکننده انگور،[۵۴] هشتمین تولیدکننده مرغ،[۵۵] سومین تولیدکننده گاز طبیعی،[۵۶] ششمین تولیدکننده نفت،[۵۷] سومین صادرکننده نفت،[۵۸] ششمین تولیدکننده پیاز،[۵۹] سومین تولیدکننده هندوانه،[۶۰] هفتمین تولیدکننده گوجه فرنگی،[۶۱] هفتمین تولیدکننده مرکبات،[۶۲] هفتمین تولیدکننده پشم[۶۳] سیزدهمین تولیدکننده آهک[۶۴] دومین تولیدکننده پرلیت[۶۵] پنجمین تولیدکننده باریت[۶۶] در جهان است.
در ۱۶ ژانویه ۲۰۲۰ اندیشکده مؤسسه مالی بین‌المللی، مستقر در واشینگتن، اعلام کرد اقتصاد ایران در سال ۲۰۱۹ مالی (تا پایان ماه مارس) ۴٫۶ درصد کوچک شده بود که پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال جاری مالی در ایران (پایان ماه مارس) اقتصاد ایران ۷٫۲ درصد کوچک شود.[۶۷]
پیشینه:
پیش از انقلاب اسلامی، ایران رشد اقتصادی سریعی داشت. در طول دهه ۱۳۵۰ مدرن و صنعتی شدن جامعه ایران که به‌طور سنتی جامعه‌ای کشاورزی بود قابل توجه بود.[۶۸][۶۹] خروج سرمایه از ایران درست پیش و پس از انقلاب تا سال ۱۳۵۹ حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیارد دلار آمریکا بود.[۷۰]
به گفته برخی پول فراوان نفت به محمدرضا پهلوی اجازه می‌داد که صنایع بزرگی را در خارج بخرد یا در ایران ایجاد کند اما این صنایع برای کشور توسعه‌نیافتهٔ ایران استفادهٔ چندانی نداشت. همچنین نابودی کشاورزی در پی اصلاحات ارضی، ایران را به یک کشور مصرفی که برپایهٔ پول نفت اداره می‌شد، تبدیل کرد.[۷۱] در مقابل، بخش خصوصی اقتصاد ایران متشکل از کارآفرینان و صنعتگران مستقل، در طول چند دهه ایران را به صنعتی‌ترین کشور منطقه و بخشی از نظام تولید و صادرات جهانی تبدیل کرد. پس از انقلاب، اتفاق مهم این بود که در جریان مصادره‌های اوایل انقلاب، بخش مهمی از اقتصاد خصوصی ایران که در طول چند دهه پا گرفته بود به نفع دولت و بنیاد مستضعفان به‌عنوان یک نهاد شبه‌دولتی مصادره شد.[۷۲][۷۳][۷۴]
جمعیت ایران در مدت زمان بیست سال بیش از دو برابر شد و هم‌زمان با افزایش جمعیت جوان، اگرچه بخش بزرگی از جمعیت از سال ۱۳۴۰ در بخش کشاورزی فعال بودند اما ایران واردکنندهٔ عمده مواد غذایی بود. مشکلات اقتصادی باعث مهاجرت مردم از حومه به شهرها گردید.
پس از پایان جنگ ایران و عراق، دولت ایران سعی در توسعه ارتباطات، ترابری، تولیدات، مراقبت‌های پزشکی، آموزش و صنعت انرژی (از جمله آینده نگری دربارهٔ قدرت هسته‌ای خود) و همچنین یکپارچه‌سازی ارتباطات و زیرساخت‌های ترابری با کشورهای همسایه کرد.[۷۵] در طول جنگ با عراق، حدود ۳۰۰ هزار نفر از ایرانیان کشته و حدود ۵۰۰ هزار نفر دیگر مجروح شدند. ادعا می‌شود که این رویداد، خسارتی در حدود ۵۰۰ میلیارد دلار آمریکا بر اقتصاد ایران تحمیل کرد.[۷۶][۷۷]
رئیس اتاق بازرگانی ایران در اوایل سال ۱۴۰۰ گفت که با وجود همهٔ پتانسیل‌ها سهم اقتصاد ایران از اقتصاد جهانی نسبت به ۴۰ سال پیش از این تاریخ، نصف شده‌است.[۷۸]
در مقدمه قانون اساسی جهوری اسلامی ایران،[۷۹] اقتصاد به صورت زیر بیان شده‌است:
اقتصاد وسیله است نه هدف. در تحکیم بنیادهای اقتصادی، اصل، رفع نیازهای انسان در جریان رشد و تکامل اوست نه همچون دیگر نظام‌های اقتصادی تمرکز و تکاثر ثروت و سودجویی، زیرا که در مکاتب مادی، اقتصاد خود هدف است و بدین جهت در مراحل رشد، اقتصاد عامل تخریب و فساد و تباهی می‌شود؛ ولی در اسلام اقتصاد وسیله است و از وسیله انتظاری جز کارائی بهتر در راه وصول به هدف نمی‌توان داشت. با این دیدگاه برنامه اقتصادی اسلامی فراهم کردن زمینه مناسب برای بروز خلاقیت‌های متفاوت انسانی است و بدین جهت تأمین امکانات مساوی و متناسب و ایجاد کار برای همه افراد و رفع نیازهای ضروری جهت استمرار حرکت تکاملی او بر عهده حکومت اسلامی است.
تولید ناخالص داخلی:
بنابر گزارش بانک جهانی روند تولید ناخالص داخلی از سال ۱۹۶۰ تا ۲۰۲۰ برحسب میلیارد دلار به‌صورت زیر است، برای سال‌های ۱۹۹۰ و ۱۹۹۱ مقداری در داده‌های بانک جهانی گزارش نشده‌است.[۸۱][۸۲]
|
.
|
بر اساس گزارش سالیانهٔ اوپک در سال ۲۰۰۷، رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) در ایران در سال ۲۰۰۶، ۴٫۹ و در سال ۲۰۰۷، ۵٫۴ درصد بوده‌است که در هردو سال کمتر از میانگین کشورهای عضو این سازمان (به ترتیب ۵٫۸ و ۶ درصد) بوده‌است.[۸۳]
بر اساس آمار بانک جهانی در سال ۲۰۰۸، رشد تولید ناخاص داخلی در ایران ۷٫۸ درصد بوده‌است.[۸۴] در سال ۲۰۰۸ میلادی، تولید ناخالص داخلی ایران از لحاظ برابری قدرت خرید (Power Purchasing Parity) در حدود ۸۴۱٫۷ میلیارد دلار بوده، که اقتصاد این کشور را در رده شانزدهم جهانی پس از استرالیا و بالاتر از کشورهای هلند، سوئد و بلژیک قرار می‌داد.[۸۵]
اما تولید ناخالص داخلی ایران بر مبنای نرخ ارز (Exchange Rate) در سال ۲۰۰۹ در حدود ۳۸۲٫۳ میلیارد دلار بود که این کشور را در ردهٔ ۲۹ جهان قرار می‌داد.[۸۶] همچنین ایران برمبنای میزان تولید ناخالص ملی سرانه (GDP per capita) که از اصلی‌ترین معیارهای توسعه‌یافتگی است، در سال ۲۰۲۱ با سرانهٔ ۱۳٬۱۱۶ دلار آمریکا در رتبه ۱۲۱ جهان از میان ۱۹۹ کشور موردبررسی بانک جهانی، جای گرفته‌است.[۸۷]
افت شدید:
تولید ناخالص داخلی ایران در دوره ۳ ساله تشدید تحریم‌های غرب (سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴) ۱۶۰ میلیارد دلار آمریکا کاهش یافت و ایران در رده‌بندی اقتصادهای بزرگ جهان طی این مدت ۷ پله نزول کرد. بر این اساس تولید ناخالص داخلی ایران طی دوره سه ساله ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ با افت ۲۸ درصدی مواجه شد. ایران که در سال ۲۰۱۱ در رتبه ۲۱ بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان قرار داشت در سال ۲۰۱۴ به جایگاه ۲۸ نزول داشته‌است. پیش از تشدید تحریم‌ها یعنی در سال ۲۰۱۱ تولید ناخالص داخلی ایران ۵۷۶ میلیارد دلار آمریکا برآورد شده بود که با تشدید تحریم‌ها این رقم در سال پس از آن به ۵۵۷ میلیارد دلار کاهش یافت. روند نزولی تولید ناخالص داخلی ایران در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ نیز ادامه یافت و رقم تولید ناخالص داخلی ایران در این سال‌ها به ترتیب به ۴۹۳ میلیارد دلار و ۴۱۵ میلیارد دلار رسید. در عین حال تحریم‌ها تنها عامل کاهش تولید ناخالص داخلی نبوده‌است بلکه افت شدید قیمت نفت نیز به ویژه در سال ۲۰۱۴ به این روند دامن زده‌است.[۸۸]
تقسیم‌بندی بخش‌های اقتصاد ایران در سال ۲۰۰۲[نیازمند منبع]
۱۳۹۸
- گزارش بانک جهانی در ژوئن ۲۰۱۹ (خرداد ۱۳۹۸) رشد اقتصادی در ایران را منفی ۴٫۵ درصد پیش‌بینی کرده‌است. در حالی که در ژانویه ۲۰۱۹ منفی ۳٫۶ پیش‌بینی شده بود.[۸۹][۹۰]
- بانک جهانی روز پنج‌شنبه ۱۹ دی اعلام کرد، تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۱۹ نسبت به سال ۲۰۱۸ حدود ۸٫۷ درصد کاهش یافته‌است. بر اساس ارزیابی بانک جهانی، در ۲۰۲۰ میلادی رشد اقتصادی ایران صفر درصد خواهد بود. صندوق بین‌المللی پول در مهر ماه، رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۱۹ را منفی ۹٫۵ درصد ارزیابی کرده بود.[۹۱]
صادرات:
| سال | درآمد نفتی ایران (میلیارد دلار) |
|---|---|
| ۲۰۰۶ | ۵۷٫۶۱۹ |
| ۲۰۰۷ | ۶۶٫۲۱۴ |
| ۲۰۰۸ | ۸۷٫۰۵۰ |
| ۲۰۰۹ | ۵۶٫۳۴۲ |
| ۲۰۱۰ | ۷۱٫۵۷۱ |
ایران در سال ۲۰۰۷ میلادی، مجموعاً ۸۳ میلیارد دلار آمریکا صادرات داشته‌است.[۹۳]
محمود احمدی‌نژاد در روز صنعت و معدن در جمع صنعتگران کشور اظهار داشت: ۴ سال پیش هم قطعنامه‌های متعددی علیه ایران صادر شد. صادرات صنعتی در آن زمان ۶ میلیارد دلار بود به رغم وجود همه مشکلات اقتصادی اکنون صادرات صنعتی ما به حجم ۱۸ میلیارد دلار رسیده‌است؛ و همچنین اعلام کرد که تا سال ۱۳۹۲ صادرات ایران در بخش صنعتی به بیش از ۶۰ میلیارد دلار خواهد رسید.[۹۴]
اتحادیه تولیدکنندگان کاشی و سرامیک پاکستان به دفتر درآمدهای فدرال اعلام کرده‌است که بر اساس اسناد گمرکی‌شان، هر ماه حجم قابل توجهی کاشی و سرامیک ایرانی وارد پاکستان می‌شود، و حجم بسیار بیشتری از سرامیک‌های ایرانی نیز به صورت قاچاق و بدون مجوز وارد پاکستان می‌گردد، این اتحادیه به دفتر درآمدهای فدرال پاکستان اعلام کرده‌است که، واردکنندگان در ماه مارس ۲۰۱۴، بیش از ۳٫۲ میلیون متر مربع کاشی و سرامیک از ایران وارد کردند، که بیشترین میزان واردات کاشی و سرامیک به پاکستان از یک کشور بوده‌است.[۹۵]
بازرگانان ایرانی، کاشی و سرامیک را با قیمتی تا «۳۵ درصد ارزان‌تر از کاشی و سرامیک تولید پاکستان»، عرضه می‌کنند و بر اساس اعلام اتحادیه تولیدکنندگان کاشی و سرامیک پاکستان، شماری از واحدهای تولید کاشی و سرامیک پاکستان تعطیل شده‌اند و برخی‌دیگر نیز به همین دلیل در آستانه تعطیلی قرار گرفته‌اند.[۹۵]
در تاریخ ۲۴ ژانویه ۲۰۲۰ اعلام شد تجارت ایران و چین افت چشمگیری در سال ۲۰۱۹ داشته‌است، به‌طوری که صادرات ایران به چین بیش از ۳۶ درصد کاهش داشته و به ۱۳ میلیارد و ۴۳۴ میلیون دلار افت کرد و صادرات چین به ایران نیز با کاهش حدود ۳۱ درصدی به ۹ میلیارد و ۵۹۰ میلیون دلار رسید.[۹۶]
مرکز آمار ترکیه، صادرات این کشور به ایران در ۱۱ ماهه ۲۰۱۹ به ۲٫۱ میلیارد دلار رسید که نسبت به دور مشابه سال ۲۰۱۸ حدود ۲۰۰ میلیون دلار کاهش نشان می‌دهد. همین مرکز اعلام کرد واردات ۱۱ ماهه این کشور از ایران در سال ۲۰۱۹ را نزدیک ۳٫۲ میلیارد دلار عنوان کرده‌است. این رقم در دور مشابه سال ۲۰۱۸ حدود ۶٫۵ میلیارد دلار بود.[۹۷]
واردات:
ارزش دلاری واردات ایران در سال ۱۳۹۷ برابر با ۴۱٬۲۳۶٬۱۶۸٬۴۴۶ دلار آمریکا بوده که این مقدار در مقایسه با سال ۱۳۹۶ کاهش چشمگیری داشته‌است.[۹۸]
بیشترین ارزش دلاری واردات در طی سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۷، متعلق به سال ۱۳۹۰ با ارزش ۵۷٬۴۸۷٬۵۴۶٬۳۴۶ دلار بوده‌است.[۹۹]
بیشترین ارزش دلاری کالاهای وارد شده به کشور ایران در طی سال ۱۳۹۷ به ترتیب مربوط به کشورهای چین، امارات متحده عربی، هند، جمهوری کره و سوئیس بوده‌است.[۱۰۰]
در طی سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۷، کمترین میزان ارزش دلاری واردات متعلق به سال ۱۳۸۹ با ارزش ۲۳٬۹۶۷٬۰۹۸٬۳۵۲ دلار واردات، بوده‌است.[۱۰۱]
بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط اداره گمرک تا مارس سال ۲۰۲۰ میلادی، تجارت خارجی ایران به ۷۸ میلیارد دلار رسیده بوده‌است که ۴۰ میلیارد دلار از آن، به وزن ۳۲ میلیون تن، متعلق به واردات است.[۱۰۲]
طی ۷ ماه اول سال ۱۳۹۹، کشورهای عمده طرف معامله واردات به ترتیب شامل چین با پنج میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار، امارات متحده عربی با چهار میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار، ترکیه ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار، هند با یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار و آلمان قریب به یک میلیارد دلار بودند.[۱۰۳]
گمرک اعلام کرده‌است که تجارت خارجی ایران با مجموعه کشورهای عضو اکو در ۸ ماه اول سال ۱۳۹۹ بالغ بر ۲٬۸۱۷٬۳۱۳٬۴۵۱ دلار و معادل ۳ میلیون و ۴۸۱ هزار و ۳۰۴ تن کالا بوده‌است.[۱۰۴]
از جمله کالاهای وارداتی ایران از کشورهای عضو اکو عبارتند از مواد اولیه تولید، نخ، پنبه، جو، دانه کتان، عدس، لوبیا، تجهیزات پزشکی، مواد اولیه صنعتی، انواع اسید، تجهیزات صنعتی و ماشین‌آلات کشاورزی.[۱۰۵]
تغییرات قیمت کالاهای وارداتی از عوامل تعیین‌کننده و تأثیرگذار بر میزان مبادلات خارجی میان کشورها هستند. با در نظر گرفتن سال ۱۳۹۵ بعنوان سال پایه، روشن می‌شود که تغییرات میانگین شاخص قیمت دلاری کالاهای وارداتی در چهار فصل منتهی به تابستان ۱۳۹۹، برابر با ۳۶٫۴ درصد بوده‌است.[۱۰۶]
این میزان در مقایسه با تورم سالانهٔ بهار ۱۳۹۹ (برابر با ۳۳٫۲ درصد) حدود ۳٫۳ واحد درصد افزایش داشته‌است.
همچنین تغییرات شاخص قیمت دلاری کالاهای وارداتی در تابستان ۱۳۹۹ نسبت به فصل مشابه سال پیش ۴۴٫۱ درصد است که در مقایسه با تورم نقطه به نقطه بهار سال ۱۳۹۹ (برابر با ۳۷٫۲ درصد) حدود ۶٫۹ واحد درصد افزایش داشته‌است.[۱۰۷]
خام‌فروشی و ابرشرکت‌ستیزی:
بسیاری از صنایع ایران در سال‌های گذشته با کمبود مواد خام مانند سنگ‌آهن، فراورده‌های نفتی، محصولات پتروشیمی، گندله و زغال‌سنگ مواجه شده‌اند که از صادرات خام آنان حکایت دارد؛ و از دلایل آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نبود تعرفه‌های صادراتی و وارداتی متناسب با میزان ارزش افزوده آن محصول یا ماده؛ بدین صورت که در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته، برای جلوگیری از خام‌فروشی و هدایت نقدینگی به سمت صنایع با ارزش افزوده بیشتر، تعرفهٔ صادرات هر ماده یا محصول از رابطه مستقیم با حجم و جرم آن محصول نسبت به ارزش یا ارزش افزوده آن و تعرفهٔ واردات به‌شکل معکوس آن حاصل می‌گردد؛ یعنی هرچه جرم و حجم محصولی نسبت به ارزش آن بیشتر باشد؛ مالیات بیشتری بر صادرات آن و مالیات کمی بر واردات آن وضع می‌گردد.[۱۰۸][۱۰۹]
- عدم اصلاح ساختاری در شرکت‌های داخلی برای تبدیل آنان به ابرشرکت، پیش از واگذاری آنان به بخش خصوصی یا شبه‌دولتی؛ به‌طور مثال دولت بسیاری از کشورها پیش از واگذاری شرکت‌های فولادسازی، همه سهام معدن سنگ‌آهن و معدن زغال‌سنگی که پیش‌تر تأمین‌کننده مواد خام فولادساز مربوطه بوده را همراه با کنسانتره‌سازی معادن موردنظر، به شرکت‌های فولاد واگذار می‌کنند؛ در حالی‌که در ایران معادن و صنایع فولادی به‌طور جداگانه واگذار گردیدند که همین امر موجب گردید که فولادسازان همواره جهت تأمین سرمایه در گردش موردنیاز برای خرید مواد خام خود، اقدام به گرفتن وام از بانک‌ها کنند که خود منجر به بدهکاری فولادسازان، افزایش نقدینگی در جامعه و تورم در اقتصاد ایران گشته‌است. همچنین در صنایع خودروسازی ایران نیز بسیاری از شرکت‌های قطعه‌سازی زیرمجموعهٔ خودروسازان، تحت عناوینی مانند فروش اموال مازاد از شرکت مادر جدا گردیدند که بجز تأثیرات تورمی منجر به ایجاد توافقات خرید قطعه میان دو شرکت و بالطبع فاکتورسازی و فسادهای مربوطه مانند ایجاد کرسی‌های جدید هیئت‌مدیره در این شرکت‌های مستقل، جهت ایجاد شغل‌هایی تنها با هدف دریافت حقوق برای کارگزاران نظام و وابستگان آنان گردیده‌است. در آغاز دههٔ ۶۰، دو شرکت صنایع آذرآب و ماشین‌سازی اراک نیز که پیش‌تر یک شرکت واحد بودند، به دو شرکت مجزا بدل شدند. همچنین در صنایع نفت از آغاز دههٔ ۸۰ پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها نخست از زیرمجموعهٔ شرکت ملی نفت ایران خارج‌شده سپس به‌صورت ادغام‌نشده و به‌طور جداگانه واگذار گردیدند. این معضل در ایران به تفکر جزیره‌ای معروف شده‌است.[۱۱۰][۱۱۱]
تک‌نرخی کردن ارز و چالش‌های اقتصاد ایران:
تک‌نرخی شدن ارز اقدامی بسیار مثبت، مؤثر و عامل مهم برای جلوگیری از مفاسد و رانت خواری است[۱۱۲] و اقتصاد ایران نیازمند ارز تک‌نرخی است.[۱۱۳]
با اقدامات انجام شده از سال ۶۸، در فروردین ۷۲ برای نخستین بار ارز در اقتصاد ایران تک‌نرخی شد که هفت ماه تداوم یافت.[۱۱۴]
در سال ۸۹ به دلیل تورم زاید و رشد نقدینگی باز هم فاصله میان نرخ ارز دولتی و ارز آزاد ایجاد شد و باز هم شاهد ارز دونرخی و در نتیجه رانت و فساد بود.[۱۱۴]
در سال ۹۳ هدف اعلام شده از سوی مسئولان تک‌نرخی شدن ارز در بازار آزاد و بانک‌ها از ابتدای پاییز ۱۳۹۳ بوده‌است که البته مشخص نیست این هدف در چه زمانی عملی خواهد شد.[۱۱۵]
میزان حقوق‌های پرداختی از جانب دولت در اقتصاد ایران:
بر اساس گزارشی در اردیبهشت ۱۳۹۷، دولت برای کارمندانش سالانه حدود ۸۲ هزار میلیارد تومان حقوق پرداخت می‌کند، البته حقوق‌های پرداختی به همین شمار خلاصه نمی‌شود و اگر بازنشستگان و مستمری‌بگیران، کارمندان نهادهای غیردولتی که از دولت حقوق می‌گیرند، نظامی‌ها و… را به این جمع اضافه کنیم، دولت درمجموع به حدود ۸٬۵ میلیون نفر حقوق می‌دهد که این شمار حدود ۳۵ درصد شاغلان ایران هستند.
صندوق جهانی پول اعلام کر ده است ایران حدود یک‌چهارم هزینه‌هایش را صرف پرداخت حقوق به کارمندانش می‌کند که این رقم بیشتر از میانگین جهانی است.
در سال ۱۳۸۰، کارکنان تابع قانون خدمات کشوری و سایر مقررات استخدامی، ازنظر تحصیلات: ۲۰ درصد پایین‌تر از دیپلم، ۲۹ درصد دیپلم، ۲۱ درصد فوق‌دیپلم، ۲۷ درصد لیسانس، ۲ درصد فوق‌لیسانس و ۱٬۶ درصد دکترا بوده‌اند که در سال ۱۳۹۵، به ۵ درصد زیر دیپلم، ۱۷ درصد دیپلم، ۱۵ درصد فوق‌دیپلم، ۵۰ درصد لیسانس، حدود ۱۰ درصد فوق‌لیسانس و ۴ درصد دکترا تغییر یافته‌است.
یک‌چهارم هزینه‌های ایران صرف پرداخت حقوق به کارمندان می‌شود؛ این گزارشی است که صندوق جهانی پول اعلام کر ده است. بر اساس این گزارش، ایرانی‌ها بیشتر از کشورهای درحال‌توسعه، پولشان را صرف حقوق کارمندان دولت می‌کنند.
بر اساس گزارشی در اردیبهشت ۱۳۹۷، میانگین حقوق کارمندان دولت حدود ۲ میلیون و ۹۴۰ هزار تومان است. اگر این رقم را در ۱۲ ماه سال ضرب کنیم، عددی که برای پرداخت سالیانه به کارمندان دولت به‌دست می‌آید، رقمی نزدیک به هشتاد و دو هزار و پانصد و نود میلیارد تومان است. البته این عدد بزرگ حقوق و دستمزد دولتی‌ها به همین رقم خلاصه نمی‌شود و دولت به حدود ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر دیگر حقوق پرداخت می‌کند. آن‌ها کارکنان نیروهای نظامی، بازنشسته‌ها و مستمری‌بگیران، کارکنان نهادهای غیردولتی و شهرداری‌ها هستند که سهمی از بودجه را سالانه دریافت می‌کنند.
علی لاریجانی، رئیس سابق مجلس گفته‌است که از بیست‌وپنج هزار نیروی فعال در صداوسیما دوازده هزار نفر آن مازادند.
نیروهای مازاد به گفته لاریجانی «۹۰ درصد بودجه جاری کشور را جذب خودکرده و فضای تنفسی برای کارهای دیگر نمی‌گذارند». وزارت نیرو هم اعلام کر ده است که ۲۵ هزار و ۷۰۰ نیروی مازاد در وزارت نیرو وجود دارد.[۱۱۶]
تورم:
نرخ تورم در سال ۱۳۹۷ در ۵ سال پیش از آن در ایران به بالاترین سطح رسید. طبق گزارشی از شاخص قیمت مصرف‌کنندگان، نرخ تورم به بیش از ۲۰۰ درصد در پایان اسفند ۱۳۹۷ رسیده‌است.
سوداگری تورمی:
به‌گفته بسیاری از کارشناسان اقتصادی بخش بزرگی از تورم ایران ناشی از سوداگری و سودجویی در حوزه‌های مانند ارز، طلا، سکه، خودرو و املاک است که با اقداماتی مانند مالیات تصاعدی بر مازاد نیاز آنان، می‌توان بخش بزرگی از تورم اقتصادی ایران را از میان برد و نقدینگی را به‌سوی تولید و بازار سرمایه هدایت نمود.[۱۱۷]
حذف صفر از پول ملی:
با سقوط ریال که در طول بیست سال گذشته ارزش آن روند نزولی داشته، رئیس بانک مرکزی و مقامات ایران اعلام کردند که قرار است صرفاً به جهت سهولت در محاسبات مالی و آماری، چند صفر از پول ملی ایران حذف شود تا ارزش ظاهری پول جمهوری اسلامی ایران در مقابل سایر ارزها متعادل‌تر به نظر آید. اگرچه زمان دقیقی برای اجرای این طرح رسماً اعلام نشده اما گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن بود که تا پیش از سال ۱۴۰۰ اتفاق خواهد افتاد. ممکن است واحد پولی جدید ایران، «تومان» نامگذاری شود که در کنار آن زیر پول «قران» نیز وجود خواهد داشت.[نیازمند منبع]
هدفمندسازی یارانه‌ها:
هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران به فرایند حذف تدریجی یارانه‌ها از مواد سوختی، مواد خوراکی، آب، برق و سایر اقلام در ایران گفته می‌شود که بخشی از این یارانه‌های حذف شده (۶۰ درصد در سال ۱۳۹۰) به صورت نقدی به مردم پرداخت می‌شود و سایر درآمد این کار صرف کارهای عمرانی و فرهنگی می‌شود. این کار در اواخر دههٔ ۱۳۸۰ به اجرا گذاشته شد و بخش عمدهٔ آن در دههٔ ۱۳۹۰ انجام خواهد شد.
مطالبات ایران از کشورها:
کشورهای بدهکار به ایران سه دسته تقسیم می‌شوند:
- گروه اول: کشورهای سودان و اردن که بدهی آن‌ها به پیش از انقلاب بر می‌گردد.
- گروه دوم: کشورهایی که بدهی آن‌ها به بیش از ۲۰ سال پیش بازمی‌گردد. در این گروه نام کشورهایی مانند تانزانیا، نیکاراگوئه و کره شمالی دیده می‌شود.
- گروه سوم: در این گروه کشورهایی مانند چین، هند، ژاپن و کره جنوبی قرار دارند که بدهی آن‌ها در سال‌های گذشته شکل گرفته و عمده مطالبات ایران مربوط به آن‌ها است.[۱۱۸]
رتبه در زمینه فساد:
مطابق آمار سازمان شفافیت بین‌المللی، رده ایران در جدول فساد اداری و مالی، در سال ۲۰۱۵ صدوسی‌ام بوده. ایران از این لحاظ با کشورهایی چون اوکراین، کامرون، نپال، نیکاراگوئه و پاراگوئه در یک ردیف قرار گرفت.[۱۱۹]
رتبه جهانی سعادت:
«گزارش جهانی سعادت» در سال ۲۰۱۹، سه‌شنبه ۱۹ مارس منتشر شد. بر اساس این گزارش ایران در رتبه ۱۱۷ کشور قرار گرفت که نسبت به سال ۲۰۱۸، ۱۱ رتبه تنزل داشته‌است. کشورهای فنلاند، دانمارک، نروژ، ایسلند، هلند، سوئیس، سوئد، نیوزیلند، کانادا و اتریش به ترتیب در رتبه‌های ۱ تا ۱۰ قرار دارند.[۱۲۰]
اقتصاد ایران و توسعه پایدار:
بر اساس نتایج مطالعه ارزیابی ساختار اقتصاد ایران با رویکرد توسعه پایدار که از طریق یک الگوی پیشنهادی بر اساس مفهوم توسعه پایدار ارائه شده، جهت شناسایی و محاسبه شاخصه‌های توسعه پایدار در ایران بر اساس چارچوب دسته‌بندی موضوع- زیر موضوع، مطالعه ایی اسنادی، پیمایشی و محاسباتی با استفاده از بالغ بر ۸۰ شاخصه پایداری توسعه انجام گرفته‌است.
نتایج محاسبات در مورد اقتصاد ایران و در پنج دهه ۱۳۴۰، ۱۳۵۰، ۱۳۶۰، ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ نشان می‌دهد که، در موضوع فقر و نابرابری تنها در دهه ۱۳۸۰ به پایداری مطلوب دست یافته‌ایم و هر چند از دهه ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۰ روند پایداری رو به بهبود بوده‌است، اما در دهه ۱۳۷۰ با افت شدید شاخصه‌های فقر و نابرابری روبرو شده‌ایم. با توجه به اعمال سیاست‌های تعدیل اقتصادی در این دهه و دوره سازندگی پس از جنگ، می‌توان اثر منفی اعمال سیاست‌های تعدیل اقتصادی را بر پایداری در حوزه فقر و نابرابری مشاهده کرد.
در موضوع بهداشت عمومی و امنیت غذایی پایداری مطلوب در سه دهه ۱۳۵۰، ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ مشاهده شده‌است. به‌خصوص وضعیت پایداری بهداشت عمومی در دو دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۸۰ در مقایسه با دهه‌های پیش از آن از بهبود قابل توجهی برخوردار بوده‌است که از دلایل اصلی این بهبود افزایش سرانه مصرف لبنیات و گوشت، کاهش مرگ و میر کودکان و افزایش امید به زندگی، افزایش سرانه مراقبت‌های بهداشتی اولیه و افزایش سرانه مخارج بهداشتی است. همچنین وضعیت نامطلوب این شاخصه در دهه ۱۳۶۰ با توجه به شرایط جنگی در کشور با انتظارات هماهنگی دارد.
در موضوع جمعیت روند تغییرات پایداری و مقایسه آن با تغییرات رشد و توسعه اقتصادی در ایران نشان می‌دهد که با توجه به رقم بالای پایداری جمعیت در دو دهه گذشته و تغییرات پایداری در دهه‌های پیش از آن، ایران در شرایط طلایی پنجره جمعیتی[۲] قرار دارد. عدد مربوط به میانگین نسبت وابستگی در دو دهه ۱۳۷۰ (۴۳/۸۸) و ۱۳۸۰ (۳۰/۳) مؤید همین موضوع است.
در موضوع آموزش، هرچند پایداری به‌طور متناوب در نیم قرن گذشته در حال بهبود و افزایش بوده‌است اما بجز دهه ۱۳۸۰ که عدد پایداری اندکی از ۵۰ درصد فزونی یافته‌است، هیچگاه وضعیت مطلوبی در این حوزه مشاهده نشده‌است. نتایج محاسبات گویای ضعف ساختاری در بخش آموزش و ضرورت تجدید نظر در برنامه‌ریزی و سیستم‌های آموزشی در کشور است.
در موضوع حکمرانی به استثنای دهه ۱۳۴۰ نتایج محاسبات نشان می‌دهد که نه تنها پایداری مطلوبی در دهه‌های گذشته در کشور وجود نداشته‌است، بلکه روند تغییرات پایداری در حوزه حکمرانی، نزول متناوب شاخصه‌های این بخش را نشان می‌دهند. وضعیت تغییرات شاخصه‌های پایه این حوزه و از جمله شاخصه‌های مهار فساد (شمار جرایم ثبتی و قتل عمد)، حاکمیت قانون (پرونده‌های موجود در دستگاه قضایی) و اثر بخشی دولت (نسبت بودجه دولت به GDP و سهم مالیات از درآمد دولت) در طول زمان، مؤید همین مطلب هستند.
در موضوع توسعه سیاسی، بهبود قابل ملاحظه ایی در پایداری دو دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۸۰ در مقایسه با دهه‌های پیش از آن مشاهده می‌شود. تحولات سیاسی نظیر افزایش درجه بازبودن اقتصاد، افزایش مشارکت زنان در تصمیم‌گیری‌ها و افزایش قابل ملاحظه مشارکت مردم در انتخابات، در دهه ۱۳۵۰ که در نهایت به پیروزی انقلاب اسلامی در ایران منجر شد و همچنین توجه خاص به بحث توسعه سیاسی در سال‌های پایانی دهه ۱۳۷۰ و سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۸۰ و خصوصاً اجرایی کردن قانون انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا (که پیش از آن اجرایی نشده بود) می‌تواند از دلایل اصلی بهبود وضعیت توسعه سیاسی در این دو دهه باشد. این در حالی است که پایداری توسعه سیاسی در دهه ۱۳۶۰ به شدت کاهش یافته‌است که با توجه به شرایط جنگی حاکم بر کشور و تحولات سیاسی پس از انقلاب ۱۳۵۷، با انتظارات تطابق دارد.
در موضوع پایداری زیست‌بوم (اکوسیستم و منابع طبیعی) نه تنها هرگز وضعیت مطلوبی در نیم قرن گذشته مشاهده نشده، بلکه وضعیت پایداری همواره در حال نزول و بدتر شدن بوده‌است. می‌توان چنین استدلال کرد که این عامل همواره یکی از دلایل عمده کاهش شاخص پایداری کل در ایران بوده‌است و در صورت حفظ روندهای موجود، در آینده نیز، تخریب زیست‌بوم در ایران به بدتر شدن وضعیت پایداری کل خواهد انجامید.
شبیه به موضوع زیست‌بوم در موضوع آب نیز پایداری در نیم قرن گذشته همواره نزولی و در حال کاهش بوده‌است، با این تفاوت که پایداری در این حوزه از مقدار مطلوب در دو دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ به مقادیر بسیار نامطلوب در دهه‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ کاهش یافته‌است. همچنین نتایج محاسبات مربوط به حساسیت الگو در دهه ۱۳۸۰ نشان می‌دهد، که در میان حوزه‌های مختلف، بحرانی‌ترین حوزه پایداری موضوع آب است و بهبود پایداری در شاخصه‌های این بخش می‌تواند بیشترین اثر را بر افزایش پایداری کل داشته باشد. گرچه سهمی از وضعیت نامطلوب ایجاد شده در حوزه آب می‌تواند به شرایط اقلیمی ایران و خشکسالی در دهه‌های گذشته مربوط باشد، اما بر اساس نتایج محاسبات شاخصه‌ها، سهم عمده‌ای از پایین بودن عدد پایداری در حوزه آب، به مدیریت غیر بهینه عرضه و تقاضای منابع آبی بازمی‌گردد که به افزایش سرانه مصرف آب، کاهش ذخایر آب‌های زیر زمینی و افزایش شدت مصرف آب منجر شده‌است.
پایداری در موضوع کشاورزی شبیه به پایداری آب، به تناوب نزولی و در حال کاهش بوده‌است. تا جایی که رقم پایداری کشاورزی در دهه ۱۳۸۰ از رقم پایداری در حوزه آب نیز پایین‌تر آمده‌است. می‌دانیم که آب یکی از ملزومات اصلی در بخش کشاورزی به حساب می‌آید و با توجه به اینکه در ایران سهم عمده‌ای از منابع آبی در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد، وجود همبستگی میان پایداری بخش آب و بخش کشاورزی قابل توجیه است. همچنین عواملی نظیر افزایش استفاده از کودهای شیمیایی و سموم آفت کش و همچنین افزایش شدت مصرف انرژی در بخش کشاورزی از عوامل دیگر کاهش شدید پایداری کشاورزی در ایران هستند.
موضوع زیرساخت‌های شهری و روستایی از جمله موضوعاتی است که در بهبود پایداری شاخصه‌های زیربنایی سهم عمده‌ای ایفا کرده‌است. وضعیت پایداری در این حوزه همواره صعودی بوده و در دو دهه ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ به وضعیت مطلوبی رسیده‌است که نشان دهنده موفقیت برنامه‌های عمرانی شهری و روستایی در کشور است.
برخلاف موضوع زیر ساختهای شهری و روستایی در موضوع ترابری، پایداری روندی نزولی داشته‌است و عدد پایداری از مقادیر مطلوب در سه دهه ۱۳۴۰، ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ به مقادیر نامطلوب در دو دهه ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ نزول کرده‌است. با توجه به عدم کفایت سرمایه‌گذاری در زیر ساختهای ترابری و عدم نوسازی ناوگان ترابری زمینی و هوایی در دهه‌های گذشته، در کنار کیفیت و ایمنی پایین وسایل ترابری شهری، جاده‌ای و هوایی که به آلایندگی و افزایش سوانح و حوادث جاده‌ای و هوایی در این بخش منجر شده‌است، نزول پایداری در حوزه ترابری ایران با انتظارات همخوانی دارد.
در موضوع انرژی تنها در دو دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۸۰ عدد پایداری در وضعیت مطلوبی قرار داشته‌است. از علل مطلوب بودن عدد پایداری در دهه ۱۳۵۰ بهره‌وری بالای انرژی به همراه تولید بالای نفت و سرانه پایین مصرف انرژی در این دهه است. در حالی که در دهه ۱۳۸۰ با وجود افزایش سرانه مصرف انرژی، از علل اصلی مقدار مطلوب پایداری می‌توان به افزایش تولید برق، افزایش تولید نفت همراه با افزایش بهره‌وری انرژی در این دهه اشاره کرد. در کل مشاهدات نشان می‌دهند که رابطه معنا داری میان پایداری بخش انرژی با بهبود شرایط تولید، افزایش بهره‌وری انرژی و کاهش سرانه مصرف انرژی در ایران وجود دارد.
در موضوع شاخصه‌های اقتصادی (رشد اقتصادی) عدد مطلوب پایداری تنها در دهه ۱۳۵۰ در مقدار ۸۱ درصد تجربه شده‌است و در چهار دهه دیگر پایداری شاخصه‌های اقتصادی نامطلوب است. هرچند عدد پایداری در دهه ۱۳۸۰ نسبت به دهه پیش از آن دو برابر شده‌است. علت اصلی مطلوب بودن پایداری شاخصه‌های اقتصادی در دهه ۱۳۵۰ بالا بودن عدد مربوط به شاخصه‌های بهره‌وری نیروی کار، تولید سرانه ناخالص داخلی، نسبت مالیات به تولید، سهم بالای سرمایه‌گذاری از تولید و پایین بودن نسبت بدهی دولت به تولید بوده‌است. در چهار دهه ۱۳۷۰٬۱۳۶۰٬۱۳۴۰ و ۱۳۸۰ در کنار سایر شاخصه‌ها (نظیر نرخ تورم، شدت مصرف انرژی و هزینه‌های مربوط به تحقیق و توسعه) در شاخصه‌های کلیدی مطرح شده نیز وضعیت چندان مطلوبی وجود نداشته‌است.
پایداری در موضوع تجارت خارجی وضعیتی تناوبی را در پنج دهه گذشته تجربه کرده‌است، بطوری‌که در دو دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۷۰ پایداری تجاری مطلوب و در سه دهه دیگر نامطلوب بوده‌است. بالاترین رقم پایداری در بخش تجارت خارجی با توجه به عدد بالای شاخصه‌های موازنه تجاری کالاها و نسبت صادرات غیرنفتی به واردات در دهه ۱۳۷۰، مربوط به این دهه است.
در نهایت موضوع الگوهای تولید و مصرف در مدل ساختاری پیشنهادی مورد بررسی قرار گرفته‌است. عدد پایداری در این موضوع و در پنج دهه گذشته به تناوب کاهش یافته و از مقادیر مطلوب در دو دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ به مقادیر نامطلوب سه دهه گذشته نزول کرده‌است. افزایش شدید سرانه مصرف سوخت‌های فسیلی، برق و آب همراه با افزایش شدت مصرف آب و انرژی از علل اصلی افت شدید پایداری الگوهای تولید و مصرف در ایران است.
برآیند تغییرات پایداری شاخصه‌ها در ۱۵ موضوع مورد بررسی در نهایت محاسبه عدد پایداری کل (توسعه پایدار) را برای مجموعه اقتصاد ایران ممکن کرده‌است. نتایج محاسبات نشان می‌دهد که عدد پایداری کل در دو دهه ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ نامطلوب و در سه دهه دیگر مقدار پایداری کل هرچند پایین اما مطلوب بوده‌است. در پنج دهه گذشته، بالاترین مقدار توسعه پایدار در ایران در دهه ۱۳۵۰ با عدد ۶۷ درصد تجربه شده‌است. همچنین نتایج محاسبات نشان می‌دهد که با وجود کاهش شدید عدد مربوط به شاخصه‌های محیطی (زیست‌بوم، آب و کشاورزی)، با افزایش عدد پایداری کل از ۴۱ درصد در دهه ۱۳۷۰ تا رقم ۵۸ درصد در دهه ۱۳۸۰ مواجه بوده‌ایم. این محاسبه نشان می‌دهد که در صورت عدم تخریب شاخصه‌های محیطی جایگاه ایران در موضوع توسعه پایدار با توجه به بهبود شاخصه‌های اجتماعی و اقتصادی می‌توانست در رتبه‌ای به مراتب بالاتر قرار گیرد.[۱۲۱]
در ایران قیمت مواد غذایی به‌طور غیر قانونمند بالا می‌روند به‌طوری‌که تنها در هفته اول فروردین ۹۸ قیمت پیاز چهار بار افزایش پیدا کرد. قیمت گوشت بیش از ده برابر قیمت پیاز است که کارگران قادر به خرید آن نیستند.[۱۲۲]
شاخص‌ها:
داده‌های زیر مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی ایران بین سال‌های ۱۹۶۰ تا ۲۰۲۰ را بر پایهٔ داده‌های بانک جهانی نشان می‌دهند. تورم زیر ۵٪ به رنگ سبز نشان داده شده‌است.[۱۲۳]
| سال (میلادی) |
سال (ه. خورشیدی) |
تولید ناخالص داخلی (میلیارد دلار آمریکا ۲۰۱۵) |
سرانهٔ تولید ناخالص داخلی (دلار آمریکا به برابری قدرت خرید) |
رشد تولید ناخالص داخلی (واقعی) |
نرخ تورم (درصد) |
بی‌کاری |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱۹۶۰ | ۱۳۳۸–۳۹ | ۵۴٫۴ | — | — |  ۹٫۸٪ |
— |
| ۱۹۶۱ | ۱۳۳۹–۴۰ | ۵۸٫۴ | — |  ۱۱٫۴٪ |
۳٫۱٪ |
— |
| ۱۹۶۲ | ۱۳۴۰–۴۱ | ۶۳٫۴ | — | ۸٫۵٪ |
۰٫۷٪ |
— |
| ۱۹۶۳ | ۱۳۴۱–۴۲ | ۶۸٫۰ | — | ۷٫۲٪ |
۰٫۳٪ |
— |
| ۱۹۶۴ | ۱۳۴۲–۴۳ | ۷۴٫۳ | — | ۹٫۲٪ |
۳٫۸٪ |
— |
| ۱۹۶۵ | ۱۳۴۳–۴۴ | ۸۷٫۱ | — | ۱۷٫۲٪ |
۲٫۱٪ |
— |
| ۱۹۶۶ | ۱۳۴۴–۴۵ | ۹۶٫۸ | — | ۱۱٫۲٪ |
 ۰٫۳٪- |
— |
| ۱۹۶۷ | ۱۳۴۵–۴۶ | ۱۰۸٫۱ | — | ۱۱٫۶٪ |
۱٫۵٪ |
— |
| ۱۹۶۸ | ۱۳۴۶–۴۷ | ۱۲۴٫۱ | — | ۱۴٫۸٪ |
۰٫۶٪ |
— |
| ۱۹۶۹ | ۱۳۴۷–۴۸ | ۱۴۴٫۳ | — | ۱۶٫۲٪ |
۳٫۵٪ |
— |
| ۱۹۷۰ | ۱۳۴۸–۴۹ | ۱۶۰٫۴ | — | ۱۱٫۱٪ |
۱٫۶٪ |
— |
| ۱۹۷۱ | ۱۳۴۹–۵۰ | ۱۸۳٫۵ | — | ۱۴٫۴٪ |
۴٫۱٪ |
— |
| ۱۹۷۲ | ۱۳۵۰–۵۱ | ۲۱۰٫۰ | — | ۱۴٫۴٪ |
۶٫۳٪ |
— |
| ۱۹۷۳ | ۱۳۵۱–۵۲ | ۲۲۸٫۰ | — | ۸٫۵٪ |
۹٫۸٪ |
— |
| ۱۹۷۴ | ۱۳۵۲–۵۳ | ۲۴۲٫۹ | — | ۶٫۵٪ |
۱۴٫۲٪ |
— |
| ۱۹۷۵ | ۱۳۵۳–۵۴ | ۲۳۷٫۳ | — |  ۲٫۳٪- |
۱۲٫۸٪ |
— |
| ۱۹۷۶ | ۱۳۵۴–۵۵ | ۲۷۸٫۲ | — | ۱۷٫۲٪ |
۱۱٫۲٪ |
— |
| ۱۹۷۷ | ۱۳۵۵–۵۶ | ۲۶۷٫۰ | — | ۴٫۰٪- |
۲۷٫۲٪ |
— |
| ۱۹۷۸ | ۱۳۵۶–۵۷ | ۲۲۹٫۸ | — | ۱۳٫۹٪- |
۱۱٫۷٪ |
— |
| ۱۹۷۹ | ۱۳۵۷–۵۸ | ۲۰۵٫۷ | — | ۱۰٫۴٪- |
۱۰٫۴٪ |
— |
| ۱۹۸۰ | ۱۳۵۸–۵۹ | ۱۴۹٫۵ | — | ۲۷٫۳٪- |
۲۰٫۶٪ |
— |
| ۱۹۸۱ | ۱۳۵۹–۶۰ | ۱۴۱٫۷ | — | ۵٫۱٪- |
۲۴٫۲٪ |
— |
| ۱۹۸۲ | ۱۳۶۰–۶۱ | ۱۸۰٫۰ | — | ۲۶٫۹٪ |
۱۸٫۶٪ |
— |
| ۱۹۸۳ | ۱۳۶۱–۶۲ | ۱۹۵٫۵ | — | ۸٫۵٪ |
۱۹٫۷٪ |
— |
| ۱۹۸۴ | ۱۳۶۲–۶۳ | ۱۷۸٫۴ | — | ۸٫۷٪- |
۱۲٫۵٪ |
— |
| ۱۹۸۵ | ۱۳۶۳–۶۴ | ۱۸۲٫۲ | — | ۲٫۱٪ |
۴٫۳٪ |
— |
| ۱۹۸۶ | ۱۳۶۴–۶۵ | ۱۶۳٫۶ | — | ۱۰٫۲٪- |
۱۸٫۴٪ |
۱۴٫۱٪ |
| ۱۹۸۷ | ۱۳۶۵–۶۶ | ۱۶۴٫۶ | — | ۰٫۶٪ |
۲۸٫۵٪ |
— |
| ۱۹۸۸ | ۱۳۶۶–۶۷ | ۱۵۵٫۶ | — | ۵٫۴٪- |
۲۸٫۶٪ |
— |
| ۱۹۸۹ | ۱۳۶۷–۶۸ | ۱۶۵٫۰ | — | ۶٫۰٪ |
۲۲٫۳٪ |
— |
| ۱۹۹۰ | ۱۳۶۸–۶۹ | ۱۸۷٫۸ | ۷٬۱۹۷٫۱ | ۱۳٫۸٪ |
۷٫۶٪ |
— |
| ۱۹۹۱ | ۱۳۶۹–۷۰ | ۲۱۱٫۱ | ۸٬۱۷۲٫۶ | ۱۲٫۳٪ |
۱۷٫۱٪ |
۱۱٫۱٪ |
| ۱۹۹۲ | ۱۳۷۰–۷۱ | ۲۱۷٫۲ | ۸٬۴۳۷٫۰ | ۲٫۸٪ |
۲۵٫۸٪ |
— |
| ۱۹۹۳ | ۱۳۷۱–۷۲ | ۲۱۹٫۴ | ۸٬۵۸۸٫۰ | ۱٫۰٪ |
۲۱٫۲٪ |
— |
| ۱۹۹۴ | ۱۳۷۲–۷۳ | ۲۱۶٫۲ | ۸٬۵۱۸٫۴ | ۱٫۴٪- |
۳۱٫۴٪ |
— |
| ۱۹۹۵ | ۱۳۷۳–۷۴ | ۲۲۱٫۱ | ۸٬۷۷۲٫۳ | ۲٫۲٪ |
۴۹٫۶٪ |
— |
| ۱۹۹۶ | ۱۳۷۴–۷۵ | ۲۳۲٫۶ | ۹٬۲۶۸٫۶ | ۵٫۱٪ |
۲۸٫۹٪ |
۹٫۱٪ |
| ۱۹۹۷ | ۱۳۷۵–۷۶ | ۲۳۳٫۸ | ۹٬۳۵۵٫۰ | ۰٫۴٪ |
۱۷٫۳٪ |
— |
| ۱۹۹۸ | ۱۳۷۶–۷۷ | ۲۳۸٫۹ | ۹٬۵۳۹٫۸ | ۲٫۱٪ |
۱۷٫۸٪ |
— |
| ۱۹۹۹ | ۱۳۷۷–۷۸ | ۲۴۱٫۱ | ۹٬۶۴۳٫۰ | ۰٫۹٪ |
۲۰٫۰٪ |
— |
| ۲۰۰۰ | ۱۳۷۸–۷۹ | ۲۵۵٫۱ | ۱۰٬۳۰۰٫۵ | ۵٫۸٪ |
۱۴٫۴٪ |
— |
| ۲۰۰۱ | ۱۳۷۹–۸۰ | ۲۵۷٫۳ | ۱۰٬۴۸۴٫۴ | ۰٫۸٪ |
۱۱٫۲٪ |
— |
| ۲۰۰۲ | ۱۳۸۰–۸۱ | ۲۷۶٫۰ | ۱۱٬۲۸۴٫۴ | ۷٫۲٪ |
۱۴٫۳٪ |
۱۲٫۸٪ |
| ۲۰۰۳ | ۱۳۸۱–۸۲ | ۳۰۰٫۱ | ۱۲٬۳۴۱٫۶ | ۸٫۷٪ |
۱۶٫۴٪ |
— |
| ۲۰۰۴ | ۱۳۸۲–۸۳ | ۳۱۳٫۲ | ۱۳٬۰۷۰٫۵ | ۴٫۳٪ |
۱۴٫۷٪ |
۱۰٫۳٪ |
| ۲۰۰۵ | ۱۳۸۳–۸۴ | ۳۲۳٫۲ | ۱۳٬۷۴۵٫۹ | ۳٫۱٪ |
۱۳٫۴٪ |
۱۱٫۸٪ |
| ۲۰۰۶ | ۱۳۸۴–۸۵ | ۳۳۹٫۴ | ۱۴٬۷۰۲٫۹ | ۴٫۹٪ |
۱۰٫۰٪ |
۱۱٫۵٪ |
| ۲۰۰۷ | ۱۳۸۵–۸۶ | ۳۶۷٫۱ | ۱۶٬۱۵۰٫۳ | ۸٫۱٪ |
۱۷٫۳٪ |
۱۰٫۷٪ |
| ۲۰۰۸ | ۱۳۸۶–۸۷ | ۳۶۸٫۰ | ۱۶٬۳۲۶٫۳ | ۰٫۲٪ |
۲۵٫۴٪ |
۱۰٫۶٪ |
| ۲۰۰۹ | ۱۳۸۷–۸۸ | ۳۷۱٫۷ | ۱۶٬۴۳۳٫۲ | ۱٫۰٪ |
۱۳٫۵٪ |
۱۲٫۱٪ |
| ۲۰۱۰ | ۱۳۸۸–۸۹ | ۳۹۳٫۳ | ۱۷٬۳۸۸٫۸ | ۵٫۷٪ |
۱۰٫۰٪ |
۱۳٫۶٪ |
| ۲۰۱۱ | ۱۳۸۹–۹۰ | ۴۰۳٫۷ | ۱۸٬۰۰۸٫۸ | ۲٫۶٪ |
۲۶٫۲٪ |
۱۲٫۴٪ |
| ۲۰۱۲ | ۱۳۹۰–۹۱ | ۳۷۳٫۶ | ۱۵٬۹۵۰٫۱ | ۷٫۴٪- |
۲۷٫۲٪ |
۱۲٫۲٪ |
| ۲۰۱۳ | ۱۳۹۱–۹۲ | ۳۷۲٫۹ | ۱۵٬۲۷۳٫۸ | ۰٫۱٪- |
۳۶٫۶٪ |
۱۰٫۶٪ |
| ۲۰۱۴ | ۱۳۹۲–۹۳ | ۳۹۰٫۱ | ۱۵٬۲۳۵٫۷ | ۴٫۶٪ |
۱۶٫۶٪ |
 ۱۰٫۶٪ |
| ۲۰۱۵ | ۱۳۹۳–۹۴ | ۳۸۴٫۹ | ۱۳٬۵۸۸٫۴ | ۱٫۳٪- |
۱۲٫۴٪ |
۱۱٫۱٪ |
| ۲۰۱۶ | ۱۳۹۴–۹۵ | ۴۳۶٫۵ | ۱۴٬۰۱۱٫۵ | ۱۳٫۳٪ |
۷٫۲٪ |
۱۲٫۶٪ |
| ۲۰۱۷ | ۱۳۹۵–۹۶ | ۴۵۲٫۹ | ۱۴٬۵۳۵٫۸ | ۳٫۷٪ |
۸٫۰٪ |
۱۲٫۲٪ |
| ۲۰۱۸ | ۱۳۹۶–۹۷ | ۴۲۵٫۶ | ۱۳٬۷۹۵٫۳ | ۶٫۰٪- |
۱۸٫۰٪ |
۱۲٫۱٪ |
| ۲۰۱۹ | ۱۳۹۷–۹۸ | ۳۹۶٫۷ | ۱۲٬۹۱۳٫۱ | ۶٫۷٪- |
۳۹٫۹٪ |
۱۰٫۷٪ |
| ۲۰۲۰ | ۱۳۹۸–۹۹ | ۴۱۰٫۱ | ۱۳٬۳۳۸٫۰ | ۳٫۳٪ |
۳۰٫۵٪ |
۹٫۶٪ |
| ۲۰۲۱ | ۱۳۹۹–۰۰ | ۲٫۴٪ |
۴۳٫۳٪ |
۱۰٫۰٪ |
جستارهای وابسته:
- بحران اقتصادی ۱۳۹۷–تاکنون ایران
- بحران جهش نرخ ارز در ایران
- قیمت بنزین در ایران
- سهمیه‌بندی سوخت در ایران
- استقلال اقتصادی از دیدگاه قانون اساسی ایران
- سیاست اقتصادی حسن روحانی
- پیامدهای اجتماعی و اقتصادی دنیاگیری کووید–۱۹ در ایران
- تحریم‌ها علیه ایران
- همایش اقتصادی ۱۳۵۳ گاجره
- همایش اقتصادی ۱۳۵۳ رامسر
- بیماری هلندی اقتصاد ایران (۱۳۵۳ تا ۱۳۵۶)
منابع
- Anthony H. Cordesman (September 23, 2008). “The US, Israel, the Arab States and a Nuclear Iran. Part One: Iranian Nuclear Programs” (PDF). Center for Strategic and International Studies. Archived from the original (PDF) on 6 August 2010. Retrieved September 25, 2010.
- “World Economic Outlook Database, April 2019”. IMF.org. International Monetary Fund. Retrieved September 29, 2019.
- “World Bank Places Iran Among Lower Middle-Income Economies”. Financial Tribune. November 15, 2020.
- “GDP (current US$) – Iran, Islamic Rep”. Retrieved September 6, 2022.
- خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامIMF_db_2019_4وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامIMF_db_2014_10وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - Iran Investment Monthly بایگانی‌شده در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine. Turquoise Partners (April 2012). Retrieved July 24, 2012.
- https://tradingeconomics.com/iran/inflation-cpi
- Djavad Salehi-Isfahani (August 5, 2008): “Has Poverty Increased in Iran Under Ahmadinejad?”. Brookings Institute. Retrieved November 29, 2010.
- خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامamar_incomeوارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - “Human Development Index (HDI)”. hdr.undp.org. HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Retrieved December 11, 2019.
- Nations, United. “Inequality-adjusted HDI (IHDI)”. hdr.undp.org. UNDP. Retrieved May 22, 2020.
- خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامamar_laborوارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - “Doing Business in Iran”. بانک جهانی. Retrieved December 3, 2014.
- IRNA: Crude price pegged at dlrs 39.6 a barrel under next year’s budget بایگانی‌شده در ۲۲ ژوئن ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine. Retrieved December 5, 2008.
- “Development Economics, Development Data Group (DECDG)”. World Bank. March 27, 2009. Retrieved July 12, 2009.
{{cite journal}}: ;|contribution=ignored (help); Cite has empty unknown parameter:|editors=(help) - Iles, Toby (March 5, 2014). “Iran: risk assessment”. Economist Intelligence Unit (subscription required). Retrieved March 28, 2014.
{{cite journal}}: ; Check|url=value (help); Unknown parameter|editors=ignored (|editor=suggested) (help)[پیوند مرده] - Minister: Iran Facing No Problem in Currency Reserves, Revenues بایگانی‌شده در ۱۹ آوریل ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine. Fars News Agency, April 18, 2012. Retrieved May 2, 2012.
- [۱]
- PressTV: Iran privatizes $۶۳bn of state assets بایگانی‌شده در ۲۵ مارس ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine. Retrieved January 28, 2010.
- Economist, Jan 18, 2003
- PressTV: Iran oil exports top 844mn barrels بایگانی‌شده در ۷ آوریل ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine Retrieved June 16, 2010
- Foreign and CommonWealth Office: Iran’s entry. Retrieved June 21, 2009.
- The Rise of the Pasdaran: RAND corporation Retrieved June 10, 2010
- Abrahamian, History of Modern Iran, (2008), p.178
- Ajazeera.net: The tragicomedy of Iran sanctions Retrieved May 22, 2010
- The World’s Worst Economies – Daniel Fisher – Full Disclosure – Forbes
- Iran Political Economy since the Revolution, 501, 502, 211.
- A Look at the Political Economy of Iran, Rahmanzadeh Haravi, Mohammad. 332.
- «Iran’s entry». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۰.
- “Iran Inflation Rate”. index Mondi. http://www.indexmundi.com/iran/inflation_rate_(consumer_prices).html.
- Iran’s inflation reaches four year low بایگانی‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine. Retrieved February 27, 2010.
- Frances Harrison (January 8, 2007). “Huge cost of Iranian brain drain”. BBC News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/6240287.stm.
- Gheissari, Ali (April 2, 2009). Contemporary Iran: Economy, Society, Politics. USA: Oxford University Press. pp. 3–۴ (Paperback edition). ISBN 0-19-537849-0.
- «GDP (current US$) – Iran, Islamic Rep. | Data». data.worldbank.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۵.
- «GDP, PPP (current international $) – Iran, Islamic Rep. | Data». data.worldbank.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۵.
- «GDP per capita (current US$) | Data». data.worldbank.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۵.
- Anthony Shorrocks; Jim Davies; Rodrigo Lluberas (October 2018). “Global Wealth Report”. Credit Suisse.
- صندوق بین‌المللی پول: ایران رکورددار تورم خاورمیانه و آفریقای شمالی است
- «ایران رتبه دوم تولید خاویار جهان را دارد». خبرگزاری ایلنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۵.
- «FAOSTAT». www.fao.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۲۲.
- In summary, Saffron is a traditional production of Iran and production share of this product is 93.7% of the world total production idosi.org
- Photos: Picking Zereshk (dried fruit of Berberis vulgaris) in Birjand, Iran بایگانی‌شده در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine payvand.com
- Iran is the world’s largest producer of this mineral; it is also mined in the Southwest US, primarily in Arizona and Nevada. wisegeek.org
- http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx
- «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۶ اکتبر ۲۰۱۵.
- www.dsi.co.ir (1399-04-24). «خام‌فروشی واحدهای تعطیل شده شمش روی/ در حال توسعه تولید و صادرات هستیم». www.felezatonline.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ اکتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۷. تاریخ وارد شده در
|archive-date=را بررسی کنید (کمک) - «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ فوریه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۶ اکتبر ۲۰۱۵.
- TOP 10 FRUIT PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
- https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_largest_producing_countries_of_agricultural_commodities
- TOP 10 LARGEST CEMENT PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
- TOP TEN IRON PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
- TOP TEN LEMON PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.co
- TOP 10 GRAPES PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
- TOP 10 CHICKEN PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
- TOP 10 NATURAL GAS PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
- TOP 10 HIGHEST OIL PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
- TOP 10 LARGEST OIL EXPORTING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
- TOP 10 LARGEST ONION PRODUCING COUNTRY IN THE WORLD worldknowing.com
- TOP 10 LARGEST WATERMELON PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
- TOP 10 LARGEST TOMATO PRODUCING COUNTRY IN THE WORLD worldknowing.com
- TOP 10 LARGEST CITRUS PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
- TOP 10 LARGEST WOOL PRODUCING COUNTRIES IN THE WORLD worldknowing.com
- «ایران سیزدهمین تولیدکننده بزرگ [[آهک]] در جهان شد». ماین نیوز. تداخل پیوند خارجی و ویکی‌پیوند (کمک)
- «ایران، دومین تولیدکننده بزرگ پرلیت در جهان شد».
- «ایران، پنجمین تولیدکننده بزرگ [[باریت]] در جهان». تداخل پیوند خارجی و ویکی‌پیوند (کمک)
- مؤسسه مالی بین‌المللی می‌گوید اقتصاد ایران کوچکتر می‌شود
- Iran’s Industrial Progress (part 1) در یوتیوب دریوتیوب. Retrieved January 20, 2010.
- Iran’s Industrial Progress (part 2) در یوتیوب دریوتیوب. Retrieved January 20, 2010.
- Migration information source: Iran. Retrieved July 18, 2009.
- «اوضاع اقتصادی ایران در دوران پهلوی دوم». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۳ آوریل ۲۰۱۱.
- نیوز، اخبار روز ایران و جهان | آفتاب (۱۳۹۷/۱۱/۲۳–۰۹:۴۷). «پشت‌پرده «مصادره اموال» در زمان انقلاب| سرنوشت آن همه سرمایه چه شد؟». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۳. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - «شبه دولتی‌های قدرتمند و نظارت ناپذیر در اقتصاد ایران». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۳.
- Welle (www.dw.com)، Deutsche. «ویرانگری انقلاب ۵۷ در اقتصاد ایران | DW | 19.02.2019». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۳.
- «Iranian Economy in Six Snapshots». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۰.
- “Iran-Iraq war”. Microsoft Encarta. 2008.
- Globalsecurity.org: Iran-Iraq war (1980–۱۹۸۸). Retrieved October 21, 2009.
- «سهم ایران از اقتصاد جهان طی ۴۰ سال گذشته نصف شد | خبرگزاری فارس». www.farsnews.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژوئن ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۶-۰۲.
- «قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۹ سپتامبر ۲۰۲۱.
- Said Amir Arjomand, P. 56
- «GDP (current US$) – Iran, Islamic Rep. | Data». data.worldbank.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۵.
- «Iran, Islamic Rep. | Data». data.worldbank.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۵.
- Ulunma Angela Agoawike. “OPEC in the world economy” (PDF). opec Annual report (به انگلیسی). Organization of the Petroleum Exporting Countries Public Relations and Information Department. p. ۵. Retrieved 8 September 2010.
- “Iran, Islamic Rep. at a glance” (PDF) (به انگلیسی). وبگاه بانک جهانی. ۱۲ سپتامبر ۲۰۰۹. p. Data & Statistics of IRAN. Archived from the original (PDF) on 7 October 2010. Retrieved 8 September 2010.
- “CIA – The World Factbook — Rank Order – GDP (purchasing power parity)”, CIA (به انگلیسی), ۶ مارس ۲۰۰۸, archived from the original on 4 June 2011, retrieved 17 March 2008 بازدید در تاریخ ۱۶ مارس ۲۰۰۸.
- GDP – official exchange rate 2009 country rankings – Flags, Maps, Economy, Geography, Climate, Natural Resources, Current Issues, International Agreements, Population, Social…
- “GDP per capita, PPP (current international $) | Data”. data.worldbank.org. Retrieved 2021-07-02.
- نزول ۷ پله‌ای جهانی اقتصاد ایران خبرگزاری انتخاب
- پیش‌بینی بانک جهانی برای ایران: کمترین رشد اقتصادی بعد از نیکاراگوئه
- پیش‌بینی بانک جهانی از اقتصاد ایران: رشد تولید ناخالص داخلی ایران به پائین‌ترین سطح می‌رسد
- بانک جهانی: ایران بیشترین افت تولید ناخالص داخلی را در جهان دارد
- «درآمد نفتی ایران چند میلیارد دلار است؟». تابناک. ۲۸ تیر ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۲۷ بهمن ۱۳۹۰.
- تازه‌ترین گزارش سازمان تجارت جهانی: اوج‌گیری چین و افول ایران – © ۲۰۰۹تمام حقوق این وب‌سایت بر اساس قانون کپی‌رایت برای رادیو فردا محفوظ است
- «رئیس‌جمهور: سال ۹۲ صادرات صنعتی به مرز ۶۰ میلیارد دلار خواهد رسید». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳ ژوئیه ۲۰۱۰.
- «صادرات کاشی و سرامیک ایران صدای تولیدکنندگان پاکستانی را درآورد- اخبار اقتصادی – اخبار تسنیم – Tasnim». خبرگزاری تسنیم – Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۳-۰۴.
- افت چشمگیر تجارت ایران و چین در سال ۲۰۱۹
- وزیر تجارت ترکیه: افت ۱٫۵ میلیارد دلاری صادرات به ایران در پی تحریم‌ها
- «اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران». ۱۳۹۷.
- «اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران». tccim.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
- «اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران». tccim.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
- «اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران». tccim.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
- «اخبار ایران و جهان | خبرگزاری تسنیم | Tasnim». www.tasnimnews.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
- «خبرگزاری جمهوری اسلامی |صفحه اصلی | IRNA News Agency». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
- «روزنامه دنیای اقتصاد | پرمخاطب‌ترین روزنامه اقتصادی کشور». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
- «روزنامه دنیای اقتصاد | پرمخاطب‌ترین روزنامه اقتصادی کشور». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
- «گزارش مقدماتی شاخص قیمت کالاهای وارداتی اعلام شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۰-۱۲-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
- «گزارش مقدماتی شاخص قیمت کالاهای وارداتی اعلام شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۰-۱۲-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۷.
- ۲۱۶۱ (۲۰۱۹-۰۹-۱۷). «خام فروشی ممنوع؛ تعرفه صادرات مواد خام معدنی افزایش می‌یابد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۷.
- «تعرفه صادرات مواد معدنی خام اعلام شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۸-۰۷-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۷.
- Behnegarsoft.com (۲۰۲۰-۰۸-۱۵). «ماین نیوز – تفکر جزیره‌ای معادن سرنوشت ذوب‌آهن را به خطر می‌اندازد». ماین نیوز | پایگاه خبری تحلیلی معادن و صنایع معدنی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۷.
- «فولاد مبارکه ۱۸ میلیون تنی تا ۲ سال دیگر». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۰۴.
- «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۰ فوریه ۲۰۱۴.
- «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۸ اوت ۲۰۲۱.
- «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ فوریه ۲۰۱۴.
- http://www.eranico.com/fa/content/23845
- مخبر، تیم نرم‌افزاری. [www.mokhbernews.ir/otherpages/Page1 «دولت چه تعداد کارمند حقوق بگیر دارد؟»] مقدار
|پیوند=را بررسی کنید (کمک). مخبر. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۱۰. - «جزئیات طرح مجلس برای اخذ مالیات عایدی سرمایه | اقتصاد آنلاین». www.eghtesadonline.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۳.
- روزنامه اطلاعات بین‌المللی چاپ لندن شماره ۴۶۴۲ / ۱ ژوئیه ۲۰۱۴ /۱۰ تیر ۱۳۹۳ صفحهٔ ۳.
- «سالم‌ترین و فاسدترین کشورهای جهان معرفی شدند (+جدول)».
- گزارش «سعادت» در جهان: فنلاند در صدر، ایران در رتبه ۱۱۷
- محمد علی فنی (۲۰۱۶-۱۲-۱۳). «ارزیابی ساختار اقتصاد ایران با رویکرد توسعه پایدار». http://quarterly.risstudies.org/article_33412_0.html. پیوند خارجی در
|وبگاه=وجود دارد (کمک) - Price Of Onions In Iran Jump Fourfold In Matter Of Weeks
- «داده‌های مربوط به ایران در سایت بانک جهانی». بانک جهانی. بانک جهانی. دریافت‌شده در ۸ آوریل ۲۰۲۲.
