از آدام اسمیت به عنوان اقتصاد دان پیشتاز مکتب کلاسیک یاد می کنند. مهمترین کتاب وی در زمینه علم اقتصاد، تحقیق درباره طبیعت و علل ثروت ملل است که به طور خلاصه ثروت ملل نیز خوانده می شود. در این کتاب در سال ۱۷۷۶ میلادی توشته شده و در مورد توسعه اقتصادی نیز مطالبی را در بر دارد. هر چند وی یک تئوری رشد اقتصادی کامل و اصولی عرضه نمی کند ولیکن اقتصاددانان مکتب کلاسیک در سالهای بعد با استفاده از نوشته های وی تئوری رشد اقتصادی موسوم به اسمیت را تنظیم نمودند.
آدام اسمیت
قوانین طبیعی
آدام اسمیت معتقد به دکترین قوانین طبیعی در امور اقتصادی بود. او باور داشت که هر فردی در جامعه می تواند بهترین داور در مورد منافع شخصی خود باشد، بنابراین می بایست هر فرد در جامعه را ترغیب کرد تا دنبال منافع خود باشد. چون هر فرد بهترین داور در مورد منافع خود هست، بنابراین جامعه نیز در بهترین مسیر افتاده و بهترین شکل بندی روابط اقتصادی نصیب چنین جامعه ای خواهد شد. به عقیده وی هر فرد به وسیله یک دست نامرئی که راهنمای مکانیسم بازار است هدایت می شود. این حس نوع پرستی نیست که نانوا را وا می دارد که نان تولید کند، بلکه خدمت به منافع شخصی خودش است که او را وا می دارد تا نان بپزد و بفروشد. از آنجا که هر فرد اگر آزاد گذاشته شود سعی می کند حداکثر ثروت را کسب کند، بنابراین تمام افراد اگر آزاد گذاشته شوند، در مجموع ثروت اجتماع را به حداکثر خواهند رسانید. آدام اسمیت طبیعتاً مخالف هر گونه دخالت دولت در فعالیت های اقتصادی بود. او پشتیبان سر سخت سیاست تجارت آزاد در سطح بین المللی و داخلی و طرفدار سیاست آزاد کامل اقتصادی برای تمام مردم جامعه بود. دست نامرئی به طور خودکار از طریق اعمال مکانیسم رقابت کامل، ثروت ملت را نیز به حداکثر خواهد رسید.
تقسیم کار
تقسیم کار نقطه آغازین تئوری رشد اقتصادی آدام اسمیت است. تقسیم کار است که به بهترین وجه سبب بهبود نیروی کار می شود. وی معتقد بود که این قدرت بهره وری نیروی کار است که: ۱ موجب افزایش مهارت هر کارگر خواهد شد. ۲ سبب افزایش میزان پس اندازها برای تولید بیشتر کالا خواهد بود. ۳ سبب ابداع تعداد زیادی ماشین آلات برای صرفه جویی در استفاده از نیروی کار خواهد شد. آخرین مورد بازدهی نه از نیروی کار بلکه از سرمایه سرچشمه می گیرد.
پروسه تمرکز سرمایه
آدام اسمیت تاکید می کند که تمرکز سرمایه قبل از شروع روند تقسیم کار صورت گیرد. اسمیت از تمرکز سرمایه به مثابه شرط لازم برای توسعه اقتصادی یاد می کند. بنابراین حل مشکل توسعه اقتصادی تا حد زیادی بستگی به تواناییهای مردم به پس انداز بیشتر و سرمایه گذاری های بیشتر در یک کشور دارد. به عقیده وی نرخ سرمایه گذاری از طریق نرخ پس انداز تعیین می شود و تمام پس اندازها نیز سرمایه گذاری می شوند. در نتیجه زمانی اقتصاد در تعادل است که میزان پس انداز ها برابر با سرمایه گذاری ها باشد.
زمانی اقتصاد در تعادل است که میزان پس انداز ها برابر با سرمایه گذاری ها باشد.
به اعتقاد وی اگر کل وجوه دستمزدها در هر مانی از حداقل معیشت بیشتر شود، عرضه نیروی کار زیاد شده و به حداقل معاش خواهد رسید. در چنین شرایطی تغییر استاندارد زندگی به ویژه کاهش سطح زندگی برای برخی از کارگران مشکلاتی ایجاد خواهد نمود، لذا از مصرف خود نمی کاهند بلکه یا پس انداز منفی کرده و از مایه خواهند خورد و یا از مخارج جنبی جلوگیری خواهند کرد، بدین صورت از مواردی مانند ازدواج و یا داشتن فرزند صرفنظر خواهند کرد. اگر سطح دستمزدها از سطح حداقل معاش کمتر باشد، عرضه نیروی کار کاهش یافته و در نتیجه ثابت بودن و یا افزایش تقاضا برای نیروی کار ، دستمزدها افزایش می یابد تا به نقطه تعادل یا سطح حداقل معاش برسد. بنابراین آدام اسمیت معتقد است: تحت شرایط رکود، سطح دستمزدها آنقدر کاهش می یابد تا به سطح حداقل معاش برسد و در زمان رونق اقتصادی آنقدر کاهش می یابد تا مجددا به حالت تعادل برسد. میزان افزایش سطح دستمزدها محدود و بستگی به نرخ تمرکز سرمایه و نرخ رشد جمعیت دارد.
عوامل رشد
به عقیده آدام اسمیت کشاورزان، تولیدکنندگان و تجار عوامل اصلی پیشرفت اقتصادی هستند. این تجارت آزاد با آزادی مالکیت و رقابت است که کشاورزان، تولیدکنندگان و تجار را وا می دارد تا بازارها را گسترش دهند، که این نیز به نوبه خود توسعه اقتصادی را ممکن می سازد. وظایف این سه عامل رشد با یکدیگر ارتباط تنگاتنگ دارند.
برای آدام اسمیت توسعه کشاورزی افزایش فعالیت های ساختمانی و تجارت را به دنبال خواهد آورد. وقتی که بازار تولید کشاورزی در نتیجه توسعه اقتصادی ایجاد گردد، تقاضا برای خدمات تجاری و گسترش فعالیت های صنعتی خواهد شد. از طرف دیگر توسعه بخش تجارت و صنعت خود موجب رشد تولید کشاورزی می شود، چون دهقانان از روشهای نوین تولید در کشاورزی استفاده می کنند. بنابراین تمرکز سرمایه و توسعه به دلیل تشکیل اقشار تاجر، کشاورز و تولیدکننده است.
روند رشد
با در نظر داشتن عوامل سیاسی، نهادی و طبیعی در اندیشه، آدام اسمیت تعریف روند یا مسیر حرکت اقتصادی را با این پیش فرض آغاز می کند که یک گروه اجتماعی (که آنرا ملت می نامیم) نرخهای مشخصی از رشد اقتصادی را آزمون می کند که از طریق افزایش در میزان پس اندازها اندازه گیری می شود. این خود سبب گسترش بازارها می شود که خود تقسیم نیروی کار را افزایش می دهد و در نهایت بازدهی نیز افزایش خواهد یافت در این تئوری اقتصاد ملی مانند یک درخت رشد می کند. بی شک این روند در مقابل تهدیدات عوامل خارجی آسیب پذیر است، البته این عوامل غیر اقتصادی هستند، ولی روند رشد کماکان بصورت آرام و مداوم حرکت خود را ادامه می دهد. مسیر حرکت اقتصادی در شرایط گوناگون قرار گرفته و ره رشد خود کماکان ادامه می دهد. نحوه عمل یکایک افراد، مجموعه عمل جامعه را می سازد، عمل هر فرد مانند یک سلول از درخت رشد است. به نظر او تمام این شرایط تنها در موقعیت ترقی و پیشرونده آدام اسمیت رخ خواهد داد که یک موقعیت مناسب و آماده برای پیشرفت در تمام زمینه های موجود در بازار است.
در این تئوری اقتصاد ملی مانند یک درخت رشد می کند
موقعیت ساکن یا رکودی
همانطور که آدام اسمیت یادآوری میکند موقعیت پیشرونده و مترقی دائمی نیست. پایان موقعیت پیشرونده مصادف است با ظهور موقعیت رکودی. توقف رشد اقتصادی تنها به دلیل کمیابی منابع طبیعی است. در شرایط رونق اقتصادی یا دوران موقعیت پیشرونده رقابت برای اشتغال دستمزدها را حتی از سطح حداقل معیشت نیز کمتر می کند و رقابت میان تجار سبب کاهش سودها به پایین ترین سطح خواهد شد.در این حالت تمرکز سرمایه متوقف می شود و رشد جمعیت ساکن شده و سوددهی به حداقل خود می رسد. به عقیده آدام اسمیت موقعیت راکد بسیار کسل کننده است و شور زندگی را می کاهد.
تجارت خارجی به مثابه موتور رشد اقتصادی
آدام اسمیت معتقد است که تنها آن دست از ملت ها رشد اقتصادی خواهند داشت که شرایط اقتصاد آزاد را بپذیرند. وی برای ملل عقب افتاده تنها یک راه برای رشد و توسعه اقتصادی پیشنهاد می کند و آن تجارت آزاد با مناطق پیشرفته تر است.
هر چند آدام اسمیت چندان در این مورد ننوشت، ولی پیروان نوین وی و سایر اقتصادانان پایه گذار مکتب کلاسیک معتقدند که هر ملتی قادر است که در تولید یک یا چند کالا در سطح بین المللی از نظر هزینه برتری نسبی پیدا کند. در نتیجه آنها می توانند همچنان برتری خود را حفظ کرده و از طریق مبادله آن با سایر کالاها و خدمات مورد نیاز خود، به آن دسته از کالاها و خدمات دست یابد که برای رشد اقتصادی ضروری است.
یک ارزیابی انتقادی از تئوریهای آدام اسمیت
تئوری آدام اسمیت در مورد توسعه اقتصادی سعی براین دارد که مشخص کند چگونه رشد اقتصادی صورت می گیرد و چه عوامل و سیاستهایی آن را تهییج و تشویق می کند. با اینهمه دارای نقاط ضعف زیادی نیز هست:
خشکی و انعطاف ناپذیری جامعه: تئوری اسمیت بر اساس شرایط سیاسی اجتماعی حاکم بر بریتانیا و برخی دیگر از نقاط اروپا بنا شده است . او معتقد به انعطاف ناپذیر بودن تقسیم جامعه بین سرمایه داران و کارگران است. در حالی که طبقه متوسط نقش مهمی در جوامع مدرن دارد. بنابراین ، این تئوری از نقش طبقه متوسط که در توسعه اقتصادی نقش مهمی دارد غافل میباشد.
پیشفرض وجود رقابت کامل: بر اساس نوشته های آدام اسمیت ،کل تئوری وی در مورد رشد اقتصادی بر اساس این پیش فرض غیرواقعی است که شرایط رقابت کامل بر اقتصاد ملی حاکم است. سیاست آزادی مطلق کسب و کار و رقابت آرا را نمیتوان در هیچ اقتصادی یافت. از طرف دیگر با توجه به پیدایش انحصارات محدودیتهایی بر فعالیت آزاد اقتصادی ایجاد شده است . همینطور یک چنین محدودیتهایی بر سر راه تجارت بین المللی نیز به وجود آمده است.
پس انداز یک جانبه: بر اساس تئوری آدام اسمیت تنها سرمایه داران، زمین داران و نزول خواران میتوانند پس انداز کنند. این نمایانگر یک طرفه بودن تجزیه و تحلیل وی در مورد پس انداز است . در حالی که در جوامع مدرن پس انداز کنندگان ،سرمایه دارات نیستند بلکه صاحبان درآمدند.
غفلت از قوه ابتکار: آدام اسمیت نقش قوه ابتکار در توسعه اقتصادی را نادیده میگیرد. این مسئله شدیدا تئوری وی را در زمینه رشد و توسعه اقتصادی آسیب پذیر کرده است. در حقیقت یکی از عوامل موثر در توسعه اقتصادی وجود قوه خلاقیت و ابتکار است.
پیش فرض غیر واقعی موقعیت راکد یا رکودی: اسمیت معتقد بود که یکی از ثمرات اقتصاد باز سرمایه داری ایجاد شرایط راکد اقتصادی است. تغییر در یک چنین شرایطی ولیکن تغییرات محدود به دایره کوچکی در حدود نقطه تعادل است. به عقیده وی پیشرفت وجود دارد، اما به صورت آرام، یکپارچه و منظم مانند رشد یک درخت. بنابراین یک چنین تفسیری در مورد توسعه اقتصادی قابل قبول نیست، چون توسعه از طریق اعلام آمادگی آغاز می شود و یکپارچه و آرام نیست. بنابراین پیشفرض آن موقعیت راکد یا در جا زدن اقتصادی نمی باشد.
مدل ایستا: به عقیده هیکس مدل اسمیت هر چند که مانند یک مدل رشد اقتصادی است ولی به مثابه یک مدل امروزی نیست زیرا سیستم پیوستگی توالی را رعایت نمی کند. بنابراین نه یک مدل پویا بلکه یک مدل ایستای رشد اقتصادی است.
منبع:http://www.weconomy.ir
