پول داغ چیست؟

• ارزش گذاری اوراق قرضه
• مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای
• دارایی در خطر
• تحلیل بنیادین بازار سرمایه
• تحلیل تکنیکی

شمای کلی گردش‌های پول داغ

نمونهٔ سادهٔ زیر پدیدهٔ پول داغ را روشن می‌کند: در آغاز سال ۲۰۱۱، متوسط نرخ ملی ارزش سپرده یک ساله در ایالات متحده برابر ۰٫۹۵٪ است. در مقابل، معیار سپردهٔ یک ساله چین، ۳٪ است. واحد پول چین به‌طور جدی ای از ارزش کمتری در برابر واحدهای پولی عمده تجاری دنیا برخوردار است و بنابراین احتمالاً در سال‌های پیش رو ارزش بیش تری نسبت به دلار آمریکا پیدا می‌کند. با توجه به این شرایط، اگر یک سرمایه‌گذار در ایالات متحده پول خود را در یک بانک چینی سرمایه‌گذاری کند، سرمایه‌گذار بازگشت سرمایه بیشتری نسبت به حالتی که همان سرمایه را در یک بانک آمریکایی سرمایه‌گذاری کند، دریافت می‌کند. این حالت، چین را هدف عمدهٔ گردش به داخل پول داغ قرار می‌دهد. این تنها یک نمونه برای رفع ابهام است. در واقع، پول داغ حالت‌های گوناگون بسیاری از سرمایه‌گذاری را در بر می‌گیرد.

توصیف زیر به روشن‌تر شدن این پدیده کمک می‌کند:” یک کشور یا یک بخش در جهان اقتصاد، یک بحران مالی را تجربه می‌کند؛ سرمایه به طور وحشت آوری خارج می‌شود، سرمایه گذاران مقاصد جذاب تری را برای پولشان جستجو می‌کنند. در مرحله بعد، گردش‌های به داخل سرمایه یک جنبش عظیمی را ایجاد می‌کند که با بالا رفتن بدهکاری‌ها همراه می‌شود، برای مدتی بهای دارایی‌ها افزایش پیدا کرده و مصرف افزایش می‌یابد. اما غالباً، این گردش‌های به داخل سرمایه بحران دیگری را نیز به دنبال دارد. برخی مفسران این الگوهای گردش سرمایه را به عنوان “پول داغ” توصیف می‌کنند که از یک کشور یا بخش به دیگری جریان پیدا می‌کند و دنباله‌ای از ویرانی‌ها را از خود به جا می‌گذارد.”^[۲]

انواع پول داغ

همان‌طور که در بالا اشاره شد، سرمایه در حالت زیر می‌تواند به عنوان پول داغ در نظر گرفته شود:

• سهام سرمایه خارجی کوتاه مدت، شامل سرمایه‌گذاری در تساوی حقوق، اوراق قرضه و مشتقات مالی
• وام‌های کوتاه مدت بانکی خارجی
• وام‌های بانکی خارجی با افق سرمایه‌گذاری کوتاه مدت

انواع سرمایه در شاخه‌های بالا، مشخصات مشترکی را نشان می‌دهند: افق سرمایه‌گذاری کوتاه است، و آن‌ها می‌توانند رفت و برگشت سریعی داشته باشند.

تخمین ارزش کل

یک روش معنی دار خوب برای تخمین مقدار پول داغی که در یک کشور در یک دوره زمانی خاص حرکت می‌کند وجود ندارد، چون پول داغ به سرعت گردش می‌کند و نظارت ضعیفی بر آن می‌باشد. علاوه بر این اگر یک روش تخمین هم ساخته شود، پول داغ می‌تواند بسته به شرایط اقتصادی کنترل گردش سرمایه به‌طور ناگهانی افزایش یا کاهش داشته باشد. یک راه عمومی برای تقریب زدن گردش پول داغ تفریق کردن مازاد یا کسری داد و ستد و شبکه گردش سرمایه مستقیم خارجی از تغییرات ذخایر خارجی کشور می‌باشد.

پول داغ (تقریباً)=تغییرات در ذخیره ارز خارجی-شبکه صادرات و شبکه سرمایه مستقیم خارجی

منابع و دلایل

پول داغ معمولاً ناشی از سرمایه غنی می‌باشد، کشورهای توسعه یافته‌ای که نرخ رشد تولید ناخالص ملی و نرخ بهره کمتری نسبت به نرخ رشد تولید ناخالص ملی و نرخ بهره بازارهای اقتصادی نو ظهور مانند هند، برزیل، چین، ترکیه، مالزی و … اگر چه دلایل اصلی گردش پول داغ موضوعی هستند که عموماً در هر دوره‌ای متفاوت بوده‌اند، در زیر دلایل گردش پول داغ را بررسی می‌کنیم. کاهش پایدار نرخ بهره در کشورهای توسعه یافته‌ای که صنعت قوی دارند: کم بودن نرخ بهره در مناطق توسعه یافته سرمایه گذاران را به سرمایه‌گذاری‌های با بازده بالا جذب می‌کند و چشم‌انداز اقتصادی را در آسیا و آمریکای لاتین بهبود می‌بخشد. یک تمایل عمومی به سمت انواع سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی در مراکز اصلی مالی و به سمت افزایش یکپارچگی بازارهای جهانی سرمایه. کشورهای در حال ظهور بازار که شروع می‌کنند به تصویب پول صحیح و سیاست‌های مالی به خوبی اصلاحات بازار گرایی که تجارت و آزاد سازی بازار سرمایه را در بر می‌گیرند. مثل اصلاحات سیاسی در بقیه کشورها که بر افزایش قابل اعتماد در نرخ برگشت سرمایه تأثیر دارد. همان‌طور که در بالا توصیف کردیم، پول داغ می‌تواند در حالت‌های مختلفی باشد. بودجه هزینه، بقیه صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهام و قرض بین‌المللی موسسات مالی منطقه‌ای معمولاً به عنوان وسیله نقلیه (ابزار انتقال) پول داغ توصیف می‌شوند. در بحران‌های مالی ۱۹۹۷ شرق آسیا و۱۹۹۸ روسیه پول داغ معمولاً از بانک‌ها سر چشمه می‌گرفت نه سرمایه گذاران سهام.

تأثیر

گردش‌های سرمایه می‌توانند رفاه را به وسیله توانمند سازی خانوارها در جهت صاف کردن مصارف اضافی و دریافت سطح مصرف بالاتر افزایش دهند. گردش‌های سرمایه می‌تواند به کشورهای توسعه یافته در جهت کسب تنوع بین‌المللی بهتر برای سهام خود کمک می‌کند.

البته گردش به داخل‌های عظیم و ناگهانی سرمایه با افق سرمایه‌گذاری کوتاه مدت تأثیرات اقتصاد کلانی منفی هم دارد که شامل: گسترش سریع مالی، فشارهای تورمی، افزایش واقعی نرخ ارز و گسترده شدن کسری‌های حساب فعلی می‌باشد. مخصوصاً زمانی که سرمایه در حجم کوچک و سطحی بازارهای مالی منطقه‌ای گردش پیدا کند، نرخ ارز تمایل به افزایش پیدا می‌کند، ارزش دارایی‌ها بالا می‌رود و قیمت کالاهای محلی افزایش چشمگیری خواهد داشت. این حرکات مطلوب قیمت دارایی شاخص مالی ملی را بهبود می‌بخشد و گسترش اعتبار داخلی را تشویق می‌کند. این موضوع به نوبه خود ضعف ساختاری موجود در بخش بانکی داخلی را تشدید می‌کند. زمانی که سرمایه گذاران جهانی در مورد آشکار شدن توطئه بازارها احساسی می‌شوند و گردش‌ها بر می‌گردد و قیمت‌های دارایی سود خودشان را بر می‌گردد، اغلب اقتصاد مجبور به یک تغییر دردناک می‌شود.

در زیر جزییات خطراتی که پول داغ در کشورهای دریافت کننده ایجاد می‌کند را شرح می‌دهیم:

• گردش به داخل‌های عظیم سرمایه با افق سرمایه‌گذاری کوتاه مدت (پول داغ) می‌تواند باعث افزایش قیمت دارایی شود و تورم بالا می‌رود. گردش به داخل ناگهانی مقدار زیادی پول خارجی می‌تواند بنیان مالی کشور دریافت کننده را افزایش دهد(…..). این آن چیزی هست که به ایجاد یک انفجار عظیم اعتبار کمک می‌کند. این به نوبه خود می‌تواند نتایجی مانند وضعیتی که (مقدار زیادی پول مقدار زیادی کالا را دنبال می‌کند) داشته باشد. که نتیجه آن تورم می‌باشد.

علاوه بر این پول داغ می‌تواند افزایش نر خ ارز را رهبری کند و حتی می‌تواند باعث از حد خارج شدن نرخ ارز نیز بشود و اگر این افزایش نرخ ارز ادامه دار باشد با گرانتر بودن کالاها و خدمات صادراتی نسبت به نمونه‌های خارجی آن‌ها به رقابت مربوط به بخش صادرات کشور آسیب می‌زند.

• گردش به خارج ناگهانی پول داغ حالتی است که همیشه معمولاً اتفاق می‌افتد و قیمت دارایی را دفع می‌کند و می‌تواند باعث فروپاشی ارزش واحد پولی یک کشور معتبر شود. این مورد مخصوص که کمبود نسبی در دارای‌های جاری بین‌المللی دارند. یک رشد موافقت هست در مورد بحرانهای شرق آسیا ۱۹۹۷. در حرکت سریع به سمت بحران‌ها شرکت‌های دولتی و خصوصی در کره جنوبی، تایلند و اندونزی مقدار زیادی وام‌های کوتاه مدت (نوعی پول داغ) را جمع کردند. این سه کشور شاخص عمومی داشتن نسبت بالای وام کوتاه مدت خارجی را بر ذخایر بین‌المللی تقسیم کردند. وقتی که این سرمایه شروع به گردش خارجی کرد باعث شد تا قیمت دارایی‌ها و نرخ‌های ارز فروپاشی کنند. این وحشت مالی از خودش تغذیه می‌کند و باعث می‌شود تا بستانکاران خارجی وام‌ها را درخواست کنند و مشتریان بانک پول خود را از بانک خارج کنند. تمام اینها قابلیت تبدیل به پول شدن سیستم مالی منطقه‌ای را بزرگ می‌کند و سیستم با اینحال مجبور به یک مرحله دیگری از گرانی دارایی‌های جاری و دفع قیمت می‌شود. در هر سه کشور موسسات مالی منطقه‌ای به حاشیه پیش فرض وضایف کوتاه مدت خارجی شان آمدند.^[۳]

اگر چه بعضی از اقتصاد دانان و متخصصان مالی در این موضوع که پول داغ می‌تواند نقش مثبتی در کشورهایی که سطح ذخایر ارز خارجی کمی دارند بازی کند بحث می‌کنند، چون گردش به داخل سرمایه ممکن است باعث ایجاد فرصت مفیدی برای آن کشورها در جهت افزایش ذخایر دارایی بانک‌های مرکزی می‌شود.

کنترل

به‌طور کلی، با توجه به نرخ بهره نسبتاً بالای آن‌ها در مقایسه با بازار اقتصادهای توسعه یافته، اقتصادهای در حال ظهور مقصد پول داغ هستند. اگر چه کشورهای نو ظهور بازار خوشامد می‌گویند به گردش‌های به داخل سرمایه مثل سرمایه مستقیم خارجی، به علت تأثیرات منفی پول داغ در اقتصاد آن‌ها سیاست‌هایی را برای متوقف کردن ورود پول داغ به کشورشان اتخاذ می‌کنند تا نتایج منفی را از بین ببرند. کشورهای مختلف روش‌های مختلفی را برای جلوگیری از تأثیرات عظیم پول داغ استفاده می‌کنند.

در ادامه روش‌های اصلی مقابله با پول داغ را بیان می‌کنیم:

• افزایش نرخ ارز: نرخ ارز می‌تواند به عنوان یک ابزار برای کنترل گردش‌های داخلی پول داغ استفاده شود. اگر واحد پولی کم ارزش باشد می‌تواند یک دلیل برای گردش‌های داخلی پول داغ باشد. در این شرایط اقتصاددانان معمولاً یک افزایش یک دفعه‌ای معنی دار سریع تر از حرکت معمول در نرخ ارز را توصیه می‌کنند، چون حرکت معمول افزایش نرخ ارز پول داغ بیشتری را به داخل کشور جذب می‌کند. یک مسئله منفی در این رویکرد این است که افزایش نرخ بهره می‌تواند رقابت را در بخش صادرات کاهش دهد.
• کاهش نرخ بهره: کشورهایی سیاست کاهش نرخ بهره معیار بانک مرکزی را برای کاهش گردش داخلی اتخاذ می‌کنند. برای مثال در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۰ بانک مرکزی ترکیه بازارها را با کاهش نرخ‌های بهره در زمان افزایش تورم و رشد اقتصادی نسبتاً بالا متعجب کرد. اردمباسی قائم مقام بانک مرکزی ترکیه با این نظریه که کاهش نرخ معمول بهترین راه برای جلوگیری از زیاد شدن گردش داخلی سرمایه می‌باشد مخالفت کرد. در ۱۴ فوریه ۲۰۱۱ محمت سیمسک وزیر مال ترکیه بیان کرد: بیش از ۸ بیلیون دلار در سرمایه‌گذاری کوتاه مدت از کشور بعد از کاهش نرخ‌ها و قدم برداشتن در جهت کاهش رشد اعتبار خارج شده‌است. بازارها این پیام رو دریافت کردند که ترکیه پول داغ نمی‌خواهد.^[۴][۵]
• کنترل‌های سرمایه: بعضی از سیاست‌های کنترل سرمایه که در چین اتخاذ شد به این دسته‌بندی تعلق دارد. برای مثال در چین دولت اجازه نداد که بودجه‌های خارجی به‌طور مستقیم در بازار سرمایه سرمایه‌گذاری شوند. همچنین بانک مرکزی چین سهمیه‌هایی را برای موسسات مالی چین برای استفاده از وام‌های کوتاه مدت خارجی تعیین کرد و همچنین از استفاده بیش از حد بانک‌ها از سهمیه هایشان جلوگیری کرد. در جون ۱۹۹۱ دولت شیلی یک ذخیره ۲۰ درصدی نیازمندی بدون پرداخت را به جهت سپرده‌ای در بانک مرکزی برای یک دوره یکساله برای بدهی‌های ارز خارجی شرکت‌هایی که مستقیماً ارز خارجی قرض کرده بودند راه اندازی کرد.^[۶][۷]
• افزایش نیازمندیهای ذخایر بانکی و پاکسازی:برخی کشورها یک سیاست نرخ مبادلات ثابت را دنبال می‌کنند. در مقابل شبکه عظیم گردش داخلی سرمایه، آن کشورها در بازار مبادلات خارجی مداخله می‌کنند تا از افزایش نرخ ارز جلوگیری کنند، سپس اثر پولی مداخله از راه بازار و از راه افزایش نیازمندی‌های ذخایر بانکی را پاکسازی می‌کنند.

برای مثال زمانی که پول داغ سرچشمه گرفته از ایلات متحده وارد چین می‌شود، سرمایه گذاران در بازار ارز دلار آمریکا را می‌فروشند و یوان چین خریداری می‌کنند و این کار فشار رو به بالایی بر ارزش یوان خواهد گذاشت. به منظور جلوگیری از افزایش واحد پول چینی، بانک مرکزی چین برای خرید دلار آمریکا یوان چاپ می‌کند. این موضوع منبع مالی چین را افزایش می‌دهد که به نوبه خود باعث تورم می‌شود. سپس بانک مرکزی چین مجبور است ذخیره نیازمندی‌های بانک را افزایش دهد یا اوراق قرضه چینی را صادر کند تا پول‌هایی که پیش از به بازار در عملیات مداخله نرخ مبادلات تزریق کرده‌است را برگرداند. با این حال این رویکرد به مانند دیگر رویکردها محدودیت هاییدارد، نخست آن که بانک مرکزی نمی‌تواند به افزایش ذخایر بانکی ادامه دهد چون بر سودآوری بانک تأثیر منفی خواهد گذاشت. دوم آنکه در بازار اقتصادهای نو ظهور، بازار مالی داخلی به اندازه کافی عمیق نیست تا بر گردش‌های بازار باز تأثیرگذار باشد.

• استحکام مالی:این نظریه مبنی بر استفاده از محدودیت مالی، به ویژه به شکل هزینه کردن تخفیفات بر غیرقابل معاملات است، بنابراین به عنوان تراکم پایینتر اثر تورمی جریان داخلی سرمایه را مطالبه و محدود کند.^[۸]

منابع

• CRS Report for Congress, July 21, 2008: China’s “Hot Money” Problems, by Micheal F. Martin and Wayne M. Morrison
• Hot Money and Serial Financial Crises, Anton Korinek, IMF Economic Review (2011)
• Short Term Capital Flows, by Dani Rodrik, Andres Velasco, 1999 NBER
• Turkey surprises with interest rate cut, by Delphine Strauss, Financial Times, December 16, 2010
• Simsek Says $8 Billion ‘Hot Money’ Left Turkey, by Steve Bryant, Bloomberg News, Feb 14, 2011
• China enhances efforts to curb hot money inflow, China Daily, November 09, 2011
• Controls on Short-Term Capital Inflows – The Latin American Experience and Lessons For DMCs, by Pradumna B. Rana. Asian Development Bank, Economics and Development Resource Center Briefing Notes, 1998