جنگ بیولوژیکی یا جنگ زیستی به معنی استفاده از عوامل بیولوژیکی، اعم از باکتری‌ها، ویروسها، قارچها و فراورده‌های آنها به منظور اهداف خصمانه برای کشتن یا ناتوان کردن انسان‌ها، جانوران یا گیاهان است.
جنگ‌های زیستی و جنگ‌های شیمیایی تا حدی همپوشانی دارند، زیرا استفاده از سموم تولید شده توسط برخی موجودات زنده تحت شرایط کنوانسیون سلاحهای بیولوژیک و کنوانسیون سلاحهای شیمیایی مطرح شده‌است. سموم و سلاحهای روان شیمیایی اغلب به عنوان عوامل مرسوم در نظر گرفته می‌شوند. بر خلاف bioweapons، این عوامل midspectrum در میزبان خود باز تولید نیست و معمولاً با دوره‌های انکوباسیون کوتاه‌تر.
استفاده از سلاحهای بیولوژیک تحت قوانین بین‌المللی بشردوستانه بین‌المللی ممنوع است و همچنین انواع معاهدات بین‌المللی. استفاده از عوامل بیولوژیکی در درگیری مسلحانه، یک جرم جنگی است.
تاریخچه جنگ‌افزارهای بیولوژیک
| جنگ |
|---|
شکل‌های قدیمی سلاحهای بیولوژیک از زمان‌های بسیار قدیم مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.[۱]
در سال ۱۳۴۶ میلادی طاعون، سپاهیان مغول از اردوی زرین را در حین حمله به کافا در کریمه در هم شکست. حمله کنندگان نعش کشته‌ها را در پای دیوارهای شهر رها کردند. در نتیجه این کار و با رفت و آمد مدافعین شهر اپیدمی طاعون به تمام منطقه گسترش یافت. احتمال می‌رود برخی از افرادی که به علت طاعون کافا را ترک کردند باعث همه‌گیری وسیع طاعون در اروپا شدند که بعداً به مرگ سیاه شهرت یافت.[۲][۳][۴][۵]
در طی جنگ جهانی اول، عوامل آلمانی اسب‌ها و گاوها را قبل از حمل آنها به آمریکا و فرانسه به بیماری آلوده می‌کردند.[۶] پروتوکل ژنو در سال ۱۹۲۵ استفاده از سلاحهای شیمیایی و بیولوژیک را ممنوع اعلام کرد.
در سال ۱۹۳۷ ارتش امپراتوری ژاپن برنامه منظمی برای تولید جنگ‌افزارهای بیولوژیک شروع کرد که مرکز آن در ۴۰ مایلی جنوب هاربین در منچوری قرار داشت و به واحد ۷۳۱ معروف بود. تحقیقاتی که ژاپنی‌ها انجام می‌دادند بر روی سیاه زخم و طاعون بود. در سال ۱۹۴۵ و در ماه‌های آخر جنگ ژاپنی‌ها مقدار ۴۰۰ کیلوگرم از میکروب سیاه زخم ذخیره کرده بودند که در بمبهایی با طراحی ویژه استفاده می‌شد. قرار بود این سلاحها در ۲۲ سپتامبر ۱۹۴۵ به کار برود که این حمله به علت تسلیم ژاپن در ۱۵ اوت ۱۹۴۵ متوقف شد.[۷][۸][۹][۱۰]
آمریکا در سال ۱۹۴۳ برنامه تحقیقاتی خود را برای استفاده از عوامل بیولوژیک آغاز کرد. این برنامه به‌طور رسمی تا سال ۱۹۶۹ ادامه یافت. در آن سال نیکسون رئیس‌جمهور وقت آمریکا به این برنامه پایان داد و مواد تهیه شده در ۱۹۷۱ و ۱۹۷۲ با حضور نمایندگان وزارتهای مربوط (دفاع و کشاورزی) از بین رفت. این مواد شامل باسیلوس آنتراسیس (عامل سیاه زخم)، سم بوتولیسم، فرانسیلا تولارنسیس (عامل تولارمی)، کوکسیلا برونتئی (عامل تب Q)، ویروس انسفالیت ونزوئلایی، بروسلا سویس (عامل بروسلوز) و انتروتوکسین بی استافیلو کوکی بود. به‌طور هم‌زمان با پایان این برنامه ارتش آمریکا برنامه دفاع میکربی در جنگ را از سال ۱۹۵۳ شروع کرد که تا الان نیز ادامه دارد.
در سال ۱۹۷۲ کشورهای جهان کنوانسیونی مبنی بر عدم تولید، فرآوری و گسترش سلاحهای بیولوژیکی امضا کردند؛ اگر چه بعضی از کشورهای امضاکننده تحقیقات در این زمینه را ادامه دادند.[۱۱] تا سال ۲۰۱۱ تعداد ۱۶۵ کشور در سراسر جهان این کنوانسیون را امضا کردند و تعهد کردند که برنامه‌ای برای استفاده از سلاحهای بیولوژیک نداشته باشند.[۱۲]
موارد متعددی از استفاده سلاحهای بیولوژیک در سال‌های اخیر گزارش شده‌است. یکی از موارد آن ” باران زرد ” در آسیای جنوب شرقی بود که به علت آزاد شدن تصادفی عامل سیاه زخم از سوردولوسک روسیه بود. مورد بعدی استفاده از عامل ریسین به عنوان وسیله کشنده در لندن در سال ۱۹۸۷ بود.
در ۲ اوت ۱۹۹۱ گزارش شد که عراق تحقیقاتی در مورد باسیلوس آنتراسیس (عامل سیاه زخم)، سم بوتولیسم و کلستریدیوم پرفریجنس انجام می‌دهد.[۱۳] بسیاری از این تأسیسات در طی جنگ اول خلیج فارس از بین رفت. در سال ۱۹۹۵ و بعد از پناهنده شدن ژنرال حسین کامل المجید به اردن مشخص شد که عراق تحقیقات بر روی سیاه زخم، سم بوتولیسم، کلستریدیوم پرفریژنس، آفلا توکسینها و ریسین را ادامه داده‌است و توانسته‌است از آنها در راکتها، بمب‌های هوایی و تانکهای اسپری‌کننده استفاده کند. در نهایت عراق صد بمب ۴۰۰ کیلویی را با سموم بوتولیسم، ۵۰ بمب را با آنتراکس و ۱۶ بمب را با آفلاتوکسین پر کرده بود. علاوه بر آن ۱۳ موشک الحسین (اسکاد) با سم بوتولیسم، ۱۰ موشک با آنتراکس و ۲ موشک نیز با آفلا توکسین آماده کرده بود. در کل عراق ۱۹۰۰۰ لیتر از سم تغلیظ شده بوتولیسم، ۸۵۰۰ لیتر از آنتراکس تغلیظ شده و ۲۲۰۰ لیتر از آفلا توکسین دارا بود.[۱۴] با این که این سلاحها آماده بود ولی در نهایت استفاده‌ای از آنها به عمل نیامد.[۱۵][۱۶]
برخورد با تهدیدات بیولوژیک
بسیاری از عوامل باکتریایی، قارچی، ویروسها، عوامل ریکتزیایی و سموم وجود دارند که در مقالات متعددی به عنوان عوامل بیولوژیک بالقوه برای جنگ عنوان شده‌اند. مواردی که زیاد نام برده شده‌اند شامل باسیلوس آنتراسیس (عامل سیاه زخم)، سم بوتولیسم، یرسینیا پستیس (عامل طاعون)، ریسین، انترو توکسین بی استافیلو کوکی و ویروس انسفالیت ونزوئلایی می‌شوند. با این که این عوامل مشخصات کاملاً متفاوتی با هم دارند ولی در تمام عواملی که به عنوان سلاح به کار می‌روند خاصیتهای عمومی و مشابهی وجود دارد.
یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های عمومی برای این عوامل، توانایی آنها برای تبدیل به ذرات آئروسل با ذراتی در اندازه یک تا پنج میکرومتر (میکرون) است تا بتوانند ساعت‌ها در هوای معمولی شناور باقی بمانند و در صورت تنفس بتوانند به آلوئولهای انتهایی در شُش‌های شخص قربانی برسند و جذب شوند. ذرات بزرگتر از ۵ میکرون در راه‌های هوایی فوقانی شخص فیلتر می‌شوند. این آئروسل‌ها را می‌توان به دو صورت وارد محیط کرد:
- توسط پخش خطی توسط وسایلی مثل هواپیما که از روی هدف می‌گذرند
- توسط پخش نقطه‌ای مثل اسپری‌کننده‌ها یا موشک‌های حامل این عوامل با انفجار بر روی هدف یا بمب‌های حاوی این مواد با پرتاب به منطقه مورد نظر و انفجار در آنجا.
وضعیت آب و هوای منطقه هدف در کاربرد عوامل بیولوژیک به صورت آئروسل خیلی مهم است زیرا در صورت وجود باد با سرعت بالا ابر آئروسل ایجاد شده به راحتی از بین می‌رود. همچنین جهت وزش باد نیز هنگام عملیات مهم است. پدیده معکوس شدن لایه‌های هوا یا باد با سرعت ۹ تا ۱۸ کیلومتر در ساعت، حالت‌هایی هستند که معمولاً در ساعات شب یا صبح زود وجود دارند و حالت ایده‌آلی برای استفاده از آئروسل‌ها فرض می‌شوند.
راه‌های دیگر مواجهه با عوامل بیولوژیک شامل راه دهانی (آلودگی غذا و آب) و راه پوستی است. در کل این دو راه نسبت به راه تنفسی اهمیت کمتری دارند.
بیماری‌های ایجاد شده توسط کاربرد جنگی عوامل بیولوژیک بر علیه نیروهای نظامی می‌تواند باعث مرگ یا ناتوانی آنها گردد. از نظر نظامی از کار انداختن درصد زیادی از نیروهای رزمی می‌تواند نتیجه‌ای شاخص و عملی از کاربرد این عوامل باشد.
مثالی از عوامل بیولوژیک کشنده می‌تواند شامل باسیلوس آنتراسیس (عامل سیاه زخم)، سم بوتولیسم و فرانسیلا تولارنسیس (عامل تولارمی) باشد در صورتی که عوامل ناتوان‌کننده نظیر انتروتوکسین بی استافیلو کوکی و کوکسیلا بورنتی (عامل تب کیو) هستند.
در بعضی عوامل مثل یرسینیا پستیس و کوکسیلا برونتی تیپ بیماری ریوی ایجاد شده شبیه بیماری‌های اندمیکی است که همین عوامل در طبیعت ایجاد می‌کنند. ابتلا از طریق دهانی نیز تصویر کلینیکی مشابه همین مورد ایجاد می‌کند.
در بعضی از عوامل بیماریزا انتشار شخص به شخص نیز مهم است. این بیماری‌ها شامل آبله و طاعون ریوی می‌شود و در صورتی که واسطه انتقال باکتری یا ویروس در محیط حضور داشته باشد (پشه یا مگس) چرخه انتقال آن شروع خواهد شد.
برخورد بالقوه با سلاحهای بیولوژیک به خوبی توسط جزوه سازمان بهداشت جهانی، چاپ شده در سال ۱۹۷۰، توضیح داده شده‌است. حدس زده می‌شود که اگر ۵۰ کیلوگرم از اسپورهای باسیلوس آنتراسیس در یک انتشار خطی به طول ۲ کیلومتر بر روی یک مرکز جمعیتی ۵۰۰۰۰۰ نفره حفاظت نشده، پخش شود؛ در شرایط ایده‌آل هواشناسی می‌تواند در منطقه‌ای بزرگتر از وسعت ۲۰ کیلومتر مربع منتشر شود و ۱۲۵۰۰۰ نفر را در معرض ابر بیولوژیک قرار دهد. اگر عامل استفاده شده فرانسیلا تولارنسیس باشد، تعداد افراد مرده یا ناتوان شده بیش از ۱۲۵۰۰۰ نفر خواهد بود.
بنابراین اگر از سلاحهای بیولوژیک در شرایط درست آب و هوایی استفاده شود، واقعاً می‌تواند به عنوان یک سلاح کشتار جمعی به کار رود. به علاوه به خاطر اثرات گسترده روی جمعیت هدف، عوامل بیولوژیک می‌توانند باعث فشار مشخص و شدیدی بر روی سیستم مراقبت پزشکی شود. تعداد خیلی زیاد بیماران و نیاز به مراقبت ویژه می‌تواند باعث اتلاف شدید منابع پزشکی گردد. داروها و واکسنهای مورد نیاز معمولاً در داروخانه‌های معمولی وجود ندارند. افراد کادر پزشکی و پرسنل آزمایشگاهی ممکن است به مراقبتهای اضافی نیاز داشته باشند. نمونه برداری از اجساد و جمع‌آوری باقی مانده‌ها می‌تواند باعث بروز خطرات غیرمعمول گردد.
پاسخ پزشکی به تهدید یا استفاده از سلاحهای بیولوژیک می‌تواند با توجه به سابقه پزشکی افراد، قبل از مواجهه با عوامل، تعیین شود. اگر قبل از برخورد با عوامل آلوده‌کننده، ایمن‌سازی فعال یا پیشگیری با آنتی‌بیوتیک صورت گرفته باشد ممکن است باعث جلوگیری از بروز بیماری شود.
برای مقابله با عوامل بیولوژیک ایمن‌سازی فعال خیلی مؤثر تر است و احتمالاً برای حفاظت نیروهای نظامی در مقابل عوامل بیولوژیک طیف گسترده‌ای از واکسیناسیون انجام گردد. حتی بعد از مواجهه و قبل از بروز علایم نیز استفاده از ایمن‌سازی فعال یا ایمن‌سازی پاسیو با داروهای آنتی‌بیوتیک یا آنتی ویرال، می‌تواند به عنوان پیش درمانی منجر به کاهش علایم بیماری گردد. بعد از شروع بیماری فقط تشخیص و درمان عمومی یا اختصاصی برای آن عامل خاص می‌تواند مؤثر واقع شود.
واکسنهای عالی و آنتی توکسینهای خوبی در مقابل بسیاری از عوامل سلاحهای بیولوژیک وجود دارد و برای موارد باقی‌مانده هم تحقیقات وسیعی برای ساخت انجام می‌شود.
عوامل باکتریایی
باکتری‌ها ارگانیسمهایی تک سلولی هستند که اندازه آنها در مقایسه با هم کاملاً اندازه متغیری دارند؛ از گونه کوکسی‌های کروی به قطر ۰٫۵ تا ۱ میکرون تا گونه باسیل‌های استوانه‌ای از ۱ تا ۵ میکرون. زنجیره باسیل‌ها ممکن است گاهی تا ۵۰ میکرون هم طول داشته باشد. شکل سلولی باکتری به وسیله دیواره سلولی سخت آن مشخص می‌شود. در داخل سلول مواد هسته ای (DNA)، سیتو پلاسم، و غشا وجود دارد که اجزای پایه‌ای برای حیات باکتری هستند. بسیاری از باکتری‌ها دارای زنجیره‌های گلیکو پروتئینی بر روی سطح خارجی خود هستند که نقش اساسی در بیماریزائی باکتری بازی می‌کنند و همچنین به منظور متصل شدن به سطح سلولهای میزبان هم به کار می‌روند.
برخی از باکتری‌ها می‌توانند در شرایط خاص به اسپور تبدیل شوند. اسپورها ی باکتری‌ها در مقابل سرما، گرما، خشکی، مواد شیمیایی و اشعه خیلی مقاوم تر از خود باکتری‌ها هستند. در واقع می‌توان گفت که اسپورها حالت نهفته باکتری هستند و در مثل دانه گیاهان با به وجود آمدن شرایط مناسب دوباره به باکتری تبدیل می‌شوند و در اصطلاح جوانه می‌زنند.
باکتری‌ها می‌توانند باعث بروز بیماری در انسان‌ها و حیوانات شوند. این کار از دو طریق صورت می‌گیرد:
- نوع اول از طریق حمله و از بین بردن بافت‌ها است.
- نوع دوم از طریق تولید سم (توکسین).
در بسیاری از موارد باکتری‌های بیماریزا از هر دو روش بهره می‌برند.
بیماری‌هایی که ایجاد می‌شوند معمولاً به آنتی‌بیوتیک مناسب جواب می‌دهند. در این مبحث در مورد باکتری‌هایی که می‌توانند به عنوان سلاح بیولوژیک به کار بروند، صحبت می‌کنیم که عبارتند از:
- باسیلوس آنتراسیس (سیاه زخم)
- بروسلا سویس (تب مالت)
- ویبریو کلرآ (وبا)
- بورخولدریا مالئی (مشمشه)
- یرسینیا پستیس (طاعون)
- فرانسیلا تولارنسیس (تولارمی)
- کوکسیلا برونتی (تب کیو).
| نام | زمان نهفتگی | علایم و نشانه‌ها | تشخیص بالینی | درمان | واکسن |
|---|---|---|---|---|---|
| سیاه زخم | ۱–۶ روز | تب، گیجی، خستگی، سرفه |  |
 |
|
| تب مالت | ۵ تا ۶۰ روز | تب غیر منظم، سردرد، ضعف و خستگی شدید، لرز، تعریق، دردمفصلی و دردعضلانی | |
|
|
| وبا | ۱–۵ روز | اسهال حجیم | |
 ‘ |
‘ |
| مشمشه | ۱۰ تا ۱۴ روز | تب، لرز، تعریق، دردعضلانی، سردرد، درد دیواره قفسه سینه | |
|
|
| طاعون | ۲ تا ۱۰ روز | تب بالا، لرز، سردرد | |
|
|
| تولارمی | تب، لرز، سردرد و ضعف عضلانی | |
|
|
|
| تب کیو | تا ۱۰ روز | تب، سرفه و درد در دیواره قفسه سینه. | ‘ |
|
|
سیاه زخم
سیاه زخم زمان نهفتگی ۱–۶ روز دارد. تب، گیجی، خستگی، سرفه و ناراحتی خفیف در سینه که بعداً دیسترس شدید تنفسی و ناتوانی در تنفس، دیافورزیس، استریدور واضح و سیانوز عمومی بدن روی می‌دهد. شوک و سپس مرگ در طی ۲۴ تا ۳۶ ساعت بعد از شروع علایم حاد رخ می‌دهد.
یافته‌های بالینی برای تشخیص اختصاصی نیستند. ممکن است در عکس سینه عریض شدگی مدیاستینوم دیده شود. در مراحل نهایی با رنگ‌آمیزی گرم در خون و کشت خون قابل تشخیص است.
اگر چه مؤثر بودن درمان بعد از شروع علایم محدود می‌شود ولی درمان با دوز بالای پنی سیلین، سیپروفلوکساسین یا داکسی سایکلین باید انجام شود. درمان حمایتی مثل تنفس مصنوعی نیز ممکن است ضروری باشد.
واکسن تأیید شده توسط FDA موجود است. مقدار واکسن ۰٫۵ سی سی به صورت زیر جلدی در زمان‌های صفر، دو و چهار هفته و سپس ماه‌های ۶ و ۱۲ و ۱۸ است و دوز یادآور به صورت سالانه تزریق می‌گردد. سیپرو فلوکساسین یا داکسی سایکلین در موارد احتمال مواجهه نیز می‌توانند به کار برده شوند.
انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی برای پاکسازی توصیه می‌شود. بعد از نمونه برداری از جسد یا سایر اعمال بر روی بیماران وسایل و محیط باید به وسیله یک عامل ضد اسپور (مثل کلرین) ضدعفونی گردد.
تب مالت
- زمان نهفتگی
۵ تا ۶۰ روز. به‌طور متوسط ۱ ماه.
- علایم و نشانه‌ها
تب غیر منظم، سردرد، ضعف و خستگی شدید، لرز، تعریق، دردمفصلی و دردعضلانی به‌طور شایع وجود دارد. همچنین ممکن است افسردگی و تغییرخلق وخو نیز رخ دهد. یافته‌های استخوانی و مفصلی مثل استئومیلیت ستون مهره می‌تواند دیده شود. مرگ در این بیماری غیرمعمول است.
- تشخیص
فرم حاد و تحت حاد به صورت بالینی قابل تفکیک نیستند. کشت خون در دوره حاد نیاز به یک دوره انکوباسیون طولانی دارد. کشت مغزاستخوان نتیجه تشخیصی خوبی می‌دهد. تست تشخیصی آگلوتیناسیون سرم نیز به کار می‌رود. تست الایزا بدنبال انجام وسترن بلات نیز کاربرد دارد.
- درمان
داکسی سایکلین همراه با ریفامپین حداقل برای ۶ هفته. افلوکساسین همراه با ریفامپین نیز مؤثر است. در مواردی که کمپلیکاسیون‌هایی مانند اندوکاردیت یا مننگوانسفالیت به وجود آمده‌اند، درمان با ریفامپین با اضافه کردن یک تترا سایکلین و یک آمینوگلیکوزید توصیه می‌شود.
- پیشگیری
واکسن مشخصی برای انسان وجود ندارد. در موارد طبیعی (ابتلای عادی) اجتناب از شیر و پنیر غیر پاستوریزه مؤثر است.
- جداسازی و پاکسازی
انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی . انتقال از طریق تماس جنسی و پیوند بافتی نیز در مواردی گزارش شده‌اند. گندزدایی (ضد عفونی) محیط می‌تواند با محلول هیپوکلریت ۰٫۵٪ انجام شود.
وبا
- زمان نهفتگی
۴ ساعت تا ۵ روز به‌طور متوسط ۳ روز
- علایم و نشانه‌ها
بدون علامت تا خیلی شدید. با شروع ناگهانی استفراغ، سردرد، کرامپهای روده‌ای، با تب خفیف یا بدون تب. درد در اوایل بیماری وجود دارد و به سرعت از بین می‌رود. شاخص‌ترین علامت آن اسهال حجیم است. از دست دادن مایعات بالغ بر ۵ تا ۱۰ لیتر در روز است. بدون درمان مناسب معمولاً مرگ به علت دهیدراتاسیون شدید، کاهش حجم خون و شوک روی می‌دهد.
- تشخیص
معیار تشخیص بالینی است. اسهال آبکی دانه برنجی و دهیدراتاسیون شدید علامت شاخصی برای تشخیص است. در آزمایش میکروسکوپی نمونه مدفوع معمولاً گلبول قرمز یا گلبول سفید به ندرت دیده می‌شود. اگر نمونه مدفوعی با میکروسکوپ دارک فیلد یا فاز کنتراست دیده شود، ویبریو‌ها قابل دیده هستند.
- درمان
جایگزینی مایع و الکترولیتها اساسی‌ترین گام درمانی در وبا است. تجویز آنتی‌بیوتیک (تتراسایکلین، سیپروفلوکساسین یا اریترومایسین) ممکن است دوره اسهال را کاهش دهد ولی تأثیر مهم آنها کاهش ورود میکرب به محیط است.
- پیشگیری
واکسن تهیه شده از فرم کشته شده باکتری موجود است ولی فقط در ۵۰٪ موارد ایمنی ایجاد می‌کند و دوام آن هم در حدود ۶ ماه است. واکسیناسیون در هفته‌های صفر و ۴ صورت می‌گیرد و هر ۶ ماه باید دوزیادآور تزریق گردد.
- جداسازی و پاکسازی
انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی. تماس‌های شخصی به ندرت باعث انتقال بیماری می‌شوند هر چند آلودگی مدفوعی و شستشوی دقیق دست‌ها باید مد نظر قرار بگیرد. محلول‌های ضدعفونی مثل هیپوکلریت می‌توانند گند زدایی را در حد مورد نیاز انجام دهند.
مشمشه
- زمان نهفتگی
بین ۱۰ تا ۱۴ روز بعد از تنفس عامل
- علایم و نشانه‌ها
مواجهه از طریق تنفس باعث تب، لرز، تعریق، دردعضلانی، سردرد، درد دیواره قفسه سینه، آدنوپاتی گردنی، اسپلنومگالی و ضایعات پوستی پاپولوپوسچولار در تمام نواحی می‌شود. در تمام موارد عدم درمان کشنده است.
- تشخیص
رنگ‌آمیزی متیلین بلو انجام شده بر روی اگزودا ممکن است باسیل‌های کوچکی را نشان بدهد. گرافی سینه ضایعات میلیاری، آبسه‌های کوچک و متعدد ریوی یا برونکوپنومونی را نشان می‌دهد. عامل بیماری را می‌توان از کشت ترشحات آلوده، در محیط آبگوشت بدست آورد.
- درمان
آنتی‌بیوتیک‌های کمی بر روی بیماران آزمایش شده‌اند. در بعضی موارد سولفادیازین ممکن است مؤثر باشد. سیپروفلوکساسین، داکسی سایکلین و ریفامپین در شرایط آزمایشگاهی تأثیر داشته‌اند. برای درمان می‌توان ترکیب کوتریموکسازول و سفتازیدیم با یا بدون جنتامایسین را به کار برد.
- پیشگیری
واکسن انسانی یا حیوانی وجود ندارد. بعد از مواجهه می‌توان با کاربرد کوتریموکسازول از آن پیشگیری کرد.
- جداسازی و پاکسازی
انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی . انتقال فرد به فرد از طریق هوا بعید است اگر چه در بعضی موارد انتقال از طریق ترشحات آلوده گزارش شده‌است. گندزدایی محیط با به کار بردن هیپوکلریت ۰٫۵٪ انجام می‌شود.
طاعون
- زمان نهفتگی
در طاعون تنفسی ۲ تا ۳ روز در طاعون خیارکی ۲ تا ۱۰ روز
- علایم و نشانه‌ها
- در طاعون تنفسی: تب بالا، لرز، سردرد، هموپتیزی، توکسمی، پیشرفت سریع به سمت نارسایی تنفسی، استریدور و سیانوز. مرگ به خاطر وقفه تنفسی، کلاپس عروقی و یک دیاتز خون‌ریزی دهنده رخ می‌دهد.
- در طاعون خیارکی: تب بالا، ضعف عضلانی، لنف نودهای دردناک (خیارک) ممکن است با انتشار به دستگاه عصبی مرکزی، ریه‌ها و سایر اعضای بدن به فرم سپتی سمیک تبدیل شوند.
- تشخیص
با رنگ‌آمیزی گرم یا وایون از خلط، مایع مغزی نخاعی یا مواد آسپیره شده از لنف نودها، باسیل طاعون را می‌توان در محیط استاندارد کشت داد.
- درمان
تجویز سریع آنتی‌بیوتیک‌ها خیلی مؤثر است. درمان حمایتی نیز مورد نیاز است. درمان انتخابی در این مورد استرپتومایسین است. جنتامایسین و داکسی سایکلین نیز کاربرد دارند. برای درمان فرم مننژیت این بیماری کلرامفنیکل تزریقی به کار می‌رود. باز کردن و تخلیه خیارک‌ها شدیداً برای تمام افراد در تماس خطرناک است.
- پیشگیری
واکسن کشته شده برای این بیماری وجود دارد. بعد از تزریق دوز اول ۱ تا ۳ ماه بعد دوز دوم و ۵ تا ۶ ماه بعد دوز سوم تزریق می‌گردد. سه دوز یادآور ۶ ماهه بعد از آن تزریق می‌گردد و دوزهای یادآور بعدی هر یک یا دو سال باید تزریق گردند.
ایمنی این واکسن فقط در مقابل فرم خیارکی است و در مقابل فرم تنفسی هیچ نقشی ندارد.
- جداسازی و پاکسازی
انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی. مواظبت از ترشحات و قطرکهای پراکنده شده در افراد در معرض نوع تنفسی. گرما، گندزدایی با هیپوکلریت ۲٪ تا ۵٪ و قرار گرفتن اشیای آلوده در معرض آفتاب خطر باکتری را از میان می‌برد.
تولارمی
- علایم و نشانه‌ها
- نوع اولسرو گلندی با یک زخم ناحیه‌ای، لنفادنوپاتی ناحیه‌ای، تب، لرز، سردرد و ضعف عضلانی مشخص می‌شود.
- نوع تیفوئیدی با تب، سردرد، ناراحتی سردل، ضعف شدید، کاهش وزن و سرفه غیرپروداکتیو مشخص می‌شود.
- تشخیص
تشخیص بالینی است. یافته‌های فیزیکی غیر اختصاصی هستند. گرافی قفسه سینه ممکن است پروسه پنومونی، لنفادنوپاتی مدیاستینال یا افیوژن پلورال را نشان دهد. انجام کشت ممکن است ولی انجام آن سخت است. تشخیص بالینی می‌تواند بعداً با سرولوژی تأیید گردد.
- درمان
در مراحل اولیه تجویز آنتی‌بیوتیک استرپتومایسین یا جنتامایسین تأثیر خیلی خوبی دارد.
- پیشگیری
واکسن زنده ضعیف شده در مراحل آزمایشگاهی وجود دارد که از طریق تلقیح پوستی استفاده می‌شود. برای پیشگیری بعد از مواجهه نیز یک دوره دو هفته‌ای تتراسایکلین کاملاً مؤثراست.
- جداسازی و پاکسازی
انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی. ارگانیسمها به سادگی و حتی با دمای کم (دمای ۵۵ درجه سلسیوس برای ۱۰ دقیقه) نیز از بین می‌روند. برای از بین بردن آلودگی محیط گندزداهای استاندارد کافی هستند.
تب کیو
- زمان نهفتگی
ممکن است تا ۱۰ روز بعد از مواجهه علایم ظاهر شوند.
- علایم و نشانه‌ها
تب، سرفه و درد در دیواره قفسه سینه. بیشتر بیماران شدیداً بی‌حال می‌شوند که ممکن است این بیحالی ۲ روز تا ۲ هفته طول بکشد.
- تشخیص
تب کیو معمولاً از نظر کلینیکی مهم در نظر گرفته نمی‌شود و ممکن است با یک بیماری ویروسی یا انواع پنومونی آتیپیک اشتباه گرفته شود. تشخیص قطعی با سرولوژی است.
- درمان
بهبودی بدون درمان نیز اتفاق می‌افتد. تتراسایکلین یا داکسی سایکلین درمان‌های خوبی هستند که به مدت ۵ تا ۷ روز تجویز می‌شوند. در موارد نادر ممکن است اندوکاردیت به وجود بیاید که به سختی درمان می‌شود.
- پیشگیری
دریافت تتراسایکلین در طی دوران نهفتگی ممکن است وقوع علایم را به تأخیر بیاندازد ولی از وقوع آن جلوگیری نمی‌کند. واکسن تهیه شده از فرم غیرفعال وجود دارد ولی به خاطر بروز حساسیتهای شدید موضعی مصرف نمی‌شود.
- جداسازی و پاکسازی
انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی . انتقال شخص به شخص به ندرت اتفاق می‌افتد. فردی که در معرض آئروسل قرار گرفته یا بیمار است، ریسک انتقال تنفسی به فرد دیگر را ندارد.
عوامل ویروسی
ویروسها ساده‌ترین نوع میکرو ارگانیسمها هستند که شامل یک پوشش پروتئینی با ماده ژنتیکی (DNA یا RNA) داخل آن، می‌شوند. در بعضی موارد در قسمت خارجی پوشش ویروسها لایه‌های لیپیدی نیز وجود دارند.
اندازه ویروسها خیلی کوچکتر از باکتری‌ها است و همچنین از لحاظ اندازه خیلی متغیر هستند (از حدود ۰٫۰۲ میکرون تا ۰٫۲ میکرون). ویروسها برای انجام متابولیسم خود سیستم خاصی ندارند و بنابراین برای این کار از سیستم سلولهای میزبان استفاده می‌کنند. با این تعریف می‌توان ویروسها را انگل داخل سلولی به‌شمار آورد. همچنین این را هم نشان می‌دهد که بر خلاف باکتری‌ها نمی‌توان ویروسها را در محیط حاوی غذا کشت داد بلکه برای تکثیر آنها به سلولهای زنده مناسب نیز نیاز است. سلول میزبان می‌تواند در میان طیفی از نوع انسانی، حیوانی، گیاهی یا حتی باکتری باشد. هر ویروس سلول میزبان خاص خود را نیاز دارد که این به دلیل قابلیت واکنش متقابل بین آنها برای ازدیاد ویروس است.
به‌طور معمول یک ویروس باعث به وجود آمدن تغییراتی در سلول میزبان می‌گردد که در نهایت به مرگ سلول می‌انجامد. ما در اینجا در مورد ویروسهایی بحث خواهیم کرد که به صورت بالقوه به عنوان جنگ‌افزارهای بیولوژیک به کار می‌روند.
- ویروس آلفا (عامل انسفالیت اسبی ونزوئلایی یا VEE)
- آبله
- تب خون‌ریزی دهنده
آبله
علایم و نشانه‌ها: نشانه‌های کلینیکی به‌طور حاد و با ضعف عضلانی، تب، لرز، استفراغ، سردرد و کمردرد شروع می‌شوند. ۲ تا ۳ روز بعد ضایعات پوستی به وجود می‌آیند که به سرعت از فرم ماکول به پاپول تبدیل می‌شوند و سپس وزیکولهای چرکی تشکیل می‌شوند. ضایعات بیشتر در اندام‌ها رخ می‌دهند و معمولاً قرینه‌اند.
تشخیص: علاوه بر فرم ضایعات، بهترین راه تشخیص قطعی استفاده از تکنیکهایواکنش زنجیره‌ای پلیمراز است.
درمان: در حال حاضر درمان دارویی مؤثری وجود ندارد و درمان برپایه علامت درمانی و درمان حمایتی در موارد ابتلا است.
پیشگیری: واکسیناسیون در این مورد کاملاً جوابگوست. واکسیناسیون سریع یا واکسیناسیون مجدد برای تمام افراد مورد مواجهه توصیه می‌شود. ایمونو گلوبولین واکسینیا (VIG) در صورت استفاده در هفته اول بعد از مواجهه در پروفیلاکسی بعد از مواجهه تأثیر گرانبهایی دارد.
جداسازی و پاکسازی: توصیه برای رعایت و اجتناب از قطرکهای ریز و هوای آلوده برای حداقل ۱۶ تا ۱۷ روز بعد از مواجهه در تمام افراد در معرض تماس قرار گرفته. تمام بیماران باید آلوده در نظر گرفته شوند تا زمانی که تمام ترشحات از بین بروند و تمیز شوند.
تب خون‌ریزی دهنده ویروسی
علایم و نشانه‌ها: بیماری تب دار همراه با خونریزی‌های اتفاقی که به آسانی اتفاق می‌افتند، پتشی، افت فشارخون و گاهی شوک، برافروختگی و خیز در صورت و سینه. علایم دیگری نظیر ضعف و درد عضلانی، سردرد، استفراغ و اسهال نیز در طی دوره بیماری ممکن است رخ بدهند.
تشخیص: تشخیص دقیق باید بر پایه مطالعات ویروس‌شناسی انجام شود؛ بنابراین سندرم تب و خون‌ریزی معمولاً تب خون‌ریزی دهنده ویروسی در نظر گرفته می‌شود.
درمان: گاهی ممکن است به درمان حمایتی ویژه نیاز باشد. درمان ضد ویروسی با داروی ریباورین ممکن است در بسیاری از فرم‌های بیماری اثر بخش باشد.
پیشگیری: تنها واکسن شناخته شده برای محافظت از این مورد واکسن تب زرد است. در موارد بعد از مواجهه کاربرد ریباورین می‌تواند مؤثر واقع شود.
جداسازی و پاکسازی: توصیه‌های استاندارد حفاظت تماسی برای کارکنان بهداشتی. گند زدایی با هیپوکلریت یا ضدعفونی‌کننده‌های فنلی انجام می‌شود. رعایت معیارهای جداسازی توصیه می‌شود.
انسفالیت اسبی ونزوئلایی
علایم و نشانه‌ها: شروع ناگهانی دارد که با ضعف عضلانی در تمام بدن، تب شدید، لرز، سردرد شدید، فوتوفوبی همراه است. در ادامه فرد مبتلا ممکن است دچار سرفه، گلودرد و اسهال شود. بهبود کامل ۱ تا ۲ هفته طول می‌کشد.
تشخیص: تشخیص بر پایه علایم بالینی است. یافته‌های فیزیکی معمولاً غیر اختصاصی هستند. شمارش گلبولهای سفید لکوپنی و لنفوپنی واضحی را نشان می‌دهد. ویروس را می‌توان از سرم شخص بیمار جدا کرد. وجود هر دو نوع آنتی‌بادی‌های IgG یا IgM اختصاصی VEE در یک نمونه خون نشانگر عفونت اخیر است.
درمان: درمان برپایه علامت درمانی و درمان حمایتی در موارد ابتلا است.
پیشگیری: واکسن زنده ضعیف شده به عنوان یک دارو در سطح تحقیقاتی در دسترس است.
جداسازی و پاکسازی: توصیه‌های استاندارد به کارکنان بهداشتی. افراد مبتلا در ۷۲ ساعت اول می‌توانند باعث آلودگی پشه‌ها (و گسترش سریع بیماری) شوند. ویروس توسط گرما (۸۰ درجه سلسیوس به مدت ۳۰ دقیقه) و گندزدایی استاندارد از بین می‌رود.
توکسینهای بیولوژیک
توکسینها عبارتند از هر نوع ماده سمی با منشأ طبیعی که توسط حیوانات، گیاهان یا میکرب‌ها تولید می‌شوند. این مواد با عوامل شیمیایی ساخت دست بشر مانند وی‌ایکس، سیانید یا موستارد تفاوت دارند. معمولاً فرار نیستند و معمولاً تأثیر پوستی واضحی ندارند (مایکو توکسینها جزء استثنائات محسوب می‌شوند) و معمولاً نسبت به وزن سمیت بیشتری نسبت به عوامل شیمیایی دارند. عدم فرار بودن آنها، مشخص‌کننده آنها از بین خیلی از عوامل تهدیدکننده شیمیایی است. این خاصیت باعث می‌شود که معمولاً آلودگی مجدد یا مواجهه شخص به شخص نسبت به آنها رخ بدهد.
بسیاری از توکسینها مانند توکسینهای با وزن مولکولی پایین و بعضی پپتیدها تقریباً پایدار هستند در صورتی که پایداری توکسینهای پروتئینی بزرگ تولید شده توسط باکتری‌ها خیلی متغیر است. توکسینهای باکتریایی مانند توکسین بوتولینوم یا توکسین شیگا از نظر دوز کشنده قویترین سم‌های موجود هستند. در صورتی که مایکو توکسینها جزء عوامل خیلی ضعیف هستند و هزاران مرتبه ضعیف تر از توکسین بوتولینوم هستند.
بعضی از توکسینها اگر به عنوان آئروسل و از طریق تنفس وارد بدن شوند خیلی سمی تر هستند؛ در صورتی که از طریق خوراکی تأثیر آنها کاملاً ضعیف می‌شود (ریسین، ساکسی توکسین و T۲ مایکوتوکسینها)؛ در مقابل توکسینی مانند بوتولیسم در صورت ورود به بدن به شکل آئروسل سمیت کمتری نسبت به ورود از دستگاه گوارش (هضم) دارد. البته ضعیف بودن سم بوتولیسم هنگام مصرف به صورت تنفسی، قابلیت استفاده از آن به عنوان یک جنگ‌افزار بالقوه بیولوژیک را محدود نمی‌کند.
سمیت پایین یک توکسین یکی از عوامل محدودکننده برای استفاده از آن به عنوان جنگ‌افزار است. محدودیت دیگر در مورد توکسینها زمان اثر آنها است به عنوان مثال ساکسی توکسین فقط در حدود چند دقیقه مؤثر است.
کمترین دوزی که بتواند ۵۰٪ از افراد مورد مواجهه را بکشد LD۵۰ نام دارد که به صورت میکروگرم در هر کیلوگرم بیان می‌شود. در بعضی از عوامل ضعیف تر مانند ریسین مقادیر بسیار عظیمی (در حد چندین تن) مورد نیاز است تا پوشش یک منطقه در هوای آزاد به صورت مؤثر صورت بگیرد.
هر جا از توکسینها بحث می‌شود، باید ناتوان سازی نیز همانند کشندگی در نظر گرفته شود. توکسینهای متعددی هستند که باعث بروز ناتوانی در سطح پایین‌تر از کشندگی می‌شوند و بنابراین مورد توجه نظامی برای ناتوان ساختن سربازان دشمن هستند.
در این بحث ما در مورد چهار توکسین که بیشترین احتمال کاربرد را دارند بحث می‌کنیم:
بوتولینوم
علایم و نشانه‌ها: پتوز، ضعف عمومی، گیجی، دهان و گلوی خشک، دوبینی و دید تار، دیزآرتری، دیس فونی و به دنبال این علایم فلج شل قرینه پایین رونده و نارسایی تنفسی. علایم به سرعت در ۲۴ تا ۳۶ ساعت بعد از مواجهه شروع می‌شود و ممکن است تا روزها بعد از تنفس توکسین ادامه پیدا کند.
تشخیص: تشخیص بالینی است و یافته‌های خاص آزمایشگاهی وجود ندارد. در صورتی که علایم مختلف با ضعف پیشرونده بولبار، ضعف عضلانی و ضعف تنفسی همراه باشند، حمله بیولوژیک باید مد نظر قرار بگیرد.
درمان: در نارسایی تنفسی انتوباسیون و تنفس مصنوعی مورد نیاز است. ممکن است تراکئوستومی مورد نیاز باشد. تجویز آنتی توکسین بوتولیسم هفت ظرفیتی ممکن است از پیشرفت بیماری به طرف نارسایی تنفسی جلوگیری کند یا شدت آن را کاهش دهد.
پیشگیری: واکسن توکسوئید پنج ظرفیتی (تیپ A,B,C,D,E) ممکن است به عنوان یک محصول IND برای افراد در معرض خطر بالا تجویز شود.
جداسازی و پاکسازی: انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی. توکسین از طریق پوستی جذب نمی‌شود و فعالیتی ندارد. تولید آئروسل‌های ثانوی از جانب بیمار نیز خطرناک محسوب نمی‌شود. برای پاک کردن محیط آلوده می‌توان از محلول هیپوکلریت ۰٫۵٪ برای مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه باضافه آب و صابون استفاده کرد.
انترو توکسین بی استافیلو کوکی
علایم و نشانه‌ها: سه تا دوازده ساعت بعد از مواجهه تنفسی به صورت ناگهانی علایم شروع می‌شوند. این علایم عبارتند از تب، لرز، سردرد، درد عضلانی و سرفه خشک. بعضی بیماران ممکن است دچار تنفس‌های کوتاه و درد ناگهانی در وسط سینه شوند. ممکن است تب ۲ تا ۵ روز طول بکشد. سرفه گاهی تا چهار هفته هم ادامه می‌یابد. اگر مواجهه با توکسین به صورت خوراکی اتفاق بیفتد ممکن است شخص دچار تهوع، استفراغ و اسهال گردد. مواجهه طولانی می‌تواند منجر به شوک سپتیک و مرگ گردد.
تشخیص: تشخیص بالینی است. بیماران افراد تب داری هستند که دچار سندرم تنفسی هستند ولی علایم غیرطبیعی در گرافی سینه ندارند. اگر تعداد زیادی از افراد (مخصوصاً سربازان) به‌طور هم‌زمان دچار این علایم گردند می‌توان آن را نشانگر تحت حمله قرار گرفتن با این توکسین دانست.
درمان: درمان محدود به اقدامات حمایتی است. در موارد شدید حمایت تنفسی مورد نیاز است. همچنین توجه به کم شدن مایعات بدن بیمار و جبران آن نیز ضروری است.
پیشگیری: کاربرد ماسک محافظ. هنوز واکسن انسانی برای این عامل ساخته نشده‌است.
جداسازی و پاکسازی: انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی. به کار بردن هیپوکلریت (۰٫۵٪ برای ۱۰ تا ۱۵ دقیقه) به همراه آب و صابون. از بین بردن تمام مواد غذایی که احتمال آلودگی دارند ضروری است.
ریسین
علایم و نشانه‌ها: ضعف، تب، سرفه و ادم ریه ۱۸ تا ۲۴ ساعت بعد از مواجهه تنفسی روی می‌دهد و بدنبال آن دیسترس شدید تنفسی و مرگ در اثر هیپوکسمی در عرض ۳۶ تا ۷۲ ساعت رخ می‌دهد.
تشخیص: علایم ذکر شده اگر به‌طور فراگیر در جمعیت یک ناحیه جغرافیایی دیده شوند، نشانگر مواجهه تنفسی هستند. دوره زمانی سریع تشدید علایم و مرگ و معمولاً در اثر یک عامل عفونی غیرمعمول است. یافته‌های آزمایشگاهی غیر اختصاصی هستند اما مشابه تمام التهاب‌های ریوی که منجر به آدم ریه می‌گردند، ELIZA اختصاصی سرم در دسترس است.
درمان: پی‌گیری به صورت اقدامات حمایتی است. گاهی وقتها شامل درمان ادم ریه نیز می‌گردد. در صورت مواجهه گوارشی شستشوی معده نیز ضرورت دارد.
پیشگیری: فعلاً واکسن یا آنتی توکسین پیشگیری‌کننده‌ای برای کاربرد انسانی وجود ندارد. فعلاً به کار بردن ماسک محافظ بهترین وسیله حفاظتی در مقابل عامل تنفسی است.
جداسازی و پاکسازی: انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی. آئروسل‌های ثانویه تولید شده توسط بیمار برای کارکنان بهداشتی خطرناک نیست. محلول رقیق هیپوکلریت (۰٫۱٪ سدیم هیپوکلریت) همراه با آب و صابون برای زدودن عفونت پوستی کافی است.
مایکو توکسینهای تی دو
علایم و نشانه‌ها: مواجهه باعث درد و سوزش پوستی، برافروختگی، قرمزی، وزیکولهای متعدد و نکروز پوستی می‌گردد. تأثیر آن بر روی راه‌های تنفسی فوقانی (بینی و گلو) باعث درد، آبریزش از بینی، عطسه، سرفه، دیس پنه، ویز تنفسی، درد در قفسه سینه و هموپتیزی است. مواجهه گوارشی با توکسین (بعد از هضم) یا تماس چشمی نیز باعث عوارض می‌گردد. مسمومیت شدید باعث ضعف، آتاکسی، کلاپس عروقی، شوک و مرگ می‌شود.
تشخیص: اگر حمله با آئروسل به صورت باران زرد (قطرکهای زردی که باعث رنگی شدن لباس و محیط می‌گردند) باشد این عامل باید در نظر گرفته شود. برای تشخیص قطعی نمونه خون، بافت و نمونه‌های محیطی لازم است.
درمان: آنتی دوت اختصاصی وجود ندارد. در صورت خورده شدن توکسین (مواجهه گوارشی) شارکول سوپراکتیو می‌تواند استفاده شود.
پیشگیری: تنها وسیله پیشگیری استفاده از ماسک و لباس‌های محافظ حین حمله است. هیچ درمان اختصاصی برای کاربرد در محل وجود ندارد.
جداسازی و پاکسازی: انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی. لباس‌های بیرونی باید بلافاصله تعویض شود و قسمت‌هایی از پوست که مواجهه داشته‌اند با آب و صابون شسته شوند. مواجهه چشمی باید با حجم بالای شستشو با سالین درمان گردد. وقتی پاکسازی صورت گرفت؛ دیگر جداسازی لازم نیست. پاکسازی آلودگی محیطی نیاز به استفاده از محلول هیپوکلریت همراه با بازها در بازه مشخص زمانی را دارد. به‌طور مثال مخلوط ۰٫۱٪ هیپوکلریت و ۰٫۱ مول از سود سوزآور (NaOH) در حدود یک ساعت.
تشخیص استفاده از سلاحهای بیولوژیک
برای مقابله و دفاع در مورد جنگ‌افزارهای بیولوژیک هوشیاری کامل لازم است. هنگام پخش یک عامل بیولوژیک بهترین راه برای کم کردن یا جلوگیری از اثر عوامل، تشخیص آئروسل بیولوژیک قبل از گسترش آن بر روی هدف و اطلاع به موقع به پرسنل برای انجام اقدامات حفاظتی، است.
امروزه دستگاه‌های تشخیص عوامل بیولوژیک ساخته شده‌اند ولی فقط در اختیار تعدادی از کشورهای پیشرفته می‌باشند. عدم تشخیص به موقع یک حمله بیولوژیک همیشه برابر با این خواهد بود که تعداد زیادی از سربازان حفاظت نشده به سربازان مریض تبدیل گردند.
با در نظر گرفتن این موارد، در صورت عدم دسترسی به دستگاه‌های تشخیصی، حفاظت از نظر پزشکی (واکسیناسیون و سایر انواع پیشگیری)، هوشیاری و حفاظت فیزیکی مهم‌ترین و تنها ابزار در دسترس برای مقابله با حمله جنگ‌افزارهای بیولوژیک خواهد بود.
سرنخ‌های عمومی برای تشخیص استفاده از سلاحهای بیولوژیک
به ترتیب از اختصاصی‌ترین موارد تا غیر اختصاصی‌ترین موارد.[۱۷]
- موارد مشخصی از بیماری که به وسیله عوامل غیر شایع ایجاد می‌شود، در غیاب توضیح اپیدمیولوژیک مشخص
- سویه‌های غیر شایع، کمیاب یا دستکاری ژنتیکی شده عوامل بیماریزا
- موارد بالاتر مرگ و میر یا ناتوانی در بیماران نسبت به بیماران دیگر با علایم مشابه
- نمودهای غیرمعمول از یک بیماری
- توزیع غیرمعمول جغرافیایی یا فصلی
- بیماری‌های آندمیک با بروز بالای غیرقابل توجیه
- انتقال بیماری از روش‌های نادر (قطرکهای تنفسی، آب، غذا)
- دیده شدن بیماری در بین افرادی که از سیستم تهویه یکسان استفاده می‌کنند در صورتی که افراد دیگر با سیستم‌های دیگر تهویه در آن منطقه گرفتار نشده‌اند.
- چند بیماری متفاوت در یک بیمار بدون توضیح مشخص
- بیماری کمیابی که تعداد زیاد و پراکنده‌ای از افراد را درگیر کند.
- بروز بیماری غیرمعمول در بین گروه‌های سنی یا جمعیتهای خاص
- موارد غیرمعمول بیماری یا مرگ در بین حیوانات که قبل از بروز بیماری در بین جمعیت انسانی اتفاق افتاده‌است.
- ابتلای ناگهانی افراد زیاد به‌طوری‌که امکانات درمانی جوابگو نباشد.
- آرایش ژنتیک مشابه در عامل بیماری به دست آمده از افراد مبتلا
- مجموعه مداومی از بیماری‌های مشابه در نواحی یا جمعیتهای غیر متصل به هم
- فراوانی موارد بیماری و مرگ به شکل توجیه ناپذیر
حفاظت فردی
سیستم‌های تولید آئروسل برای عوامل بیولوژیک معمولاً ابرهای غیرقابل دیدن، با ذرات قطره‌ای کوچکتر از ۱۰ میکرون ایجاد می‌کنند. این ذرات می‌توانند برای مدت‌های طولانی در هوا شناور باقی بمانند. در صورت تنفس این عوامل درگیری ریوی اتفاق خواهد افتاد. مشکل دیگر آلودگی بدن فرد و لباس‌های او در صورت مواجهه با این عوامل است که حتماً باید پاکسازی آنها صورت بگیرد.
فضای مؤثری که تحت پوشش این عوامل قرار می‌گیرد متغیر است و بستگی به عوامل متعددی مثل سرعت باد، جهت باد و چگونگی تابش آفتاب دارد. در مواردی که ایستگاه اعلام خطر مؤثر برای تشخیص حمله وجود ندارد اولین کلید تشخیصی دیدن علایم کلینیکی مطابق با یکی از عوامل بیولوژیک در یک جمعیت است که می‌تواند روزها و ساعت‌ها بعد از حمله باشد.
توکسینها می‌توانند به‌طور مستقیم باعث آسیب ریوی گردند یا این که بعد از جذب باعث ایجاد مسمومیت سیستمیک گردند. معمولاً توکسینها در صورت ورود از راه تنفسی خیلی شدیدتر و قویتر از دیگر راه‌های مواجهه تأثیر می‌گذارند. سایر غشاهای مخاطی مثل ملتحمه چشم هم نسبت به بسیاری از عوامل بیولوژیک آسیب‌پذیر است بنابراین حفاظت فیزیکی باید به صورت ماسکهایی استفاده شود که تمام صورت را می‌پوشانند و مانند ماسکهای شیمیایی فیلتر کوچکی نیز دارند.
سایر راه‌های ورود عوامل بیولوژیک (غیر از تنفس) معمولاً اهمیت کمتری دارند ولی باید در نظر گرفته شوند. آلودگی منابع آبی و غذایی بعد از حمله بیولوژیک می‌تواند باعث بروز عفونت یا مسمومیت در فرد مورد مواجهه گردد؛ بنابراین برای مقابله باید مطمئن شد که منابع آبی و غذایی فاقد آلودگی هستند و حفاظت کافی در مقابل حمله بیولوژیک را دارند.
با اینکه پوست حفاظ خوبی در مقابل بسیاری از عوامل بیولوژیک است (مایکوتوکسین تی دو یک استثنا در این مورد است) ولی در هر صورت آلودگی پوستی باعث عبور تعداد کمی از باکتری‌ها و سموم به کار برده شده می‌شود و بنابراین باید در مقابل حمله محافظت گردد.
آلودگی زدایی
وارد شدن ارگانیسم یا توکسین به بافت‌ها یا مواد استریل را آلودگی می‌نامیم.
آلودگی زدایی، عفونت زدایی یا استریل کردن مواد آلوده در واقع فرآیندی برای مناسب کردن آنها جهت استفاده است. آلودگی زدایی از بین بردن انتخابی بعضی از میکرو ارگانیسمها به منظور جلوگیری از انتقال آنهاست ولی استریل کردن به مفهوم کشتن کامل همه میکرو ارگانیسمهاست.
آلودگی زدایی همواره نقش بسیار مهمی در کنترل بیماری‌های عفونی داشته‌است. عوامل بیولوژیک می‌توانند توسط روش‌های زیر آلودگی زدایی شوند.
- مکانیکی
- شیمیایی
- فیزیکی
آلودگی زدایی مکانیکی
کارهایی که عامل را از محیط خارج می‌کنند ولی الزاماً آن را از بین نمی‌برند.
مثال بارز آن تصفیه آب برای مصارف نوشیدن با روش فیلتر کردن است که برای خارج کردن عوامل بیولوژیک مشخصی (ویبریو کلرا یا کلستریدیوم بوتولینوم) که ممکن است مخصوصاً برای آلوده کردن یک مخزن آب استفاده شوند، به کار می‌رود.
آلودگی زدایی شیمیایی
خطر عوامل بیولوژیک با بکار بردن گندزداها از بین می‌رود. این گندزداها بیشتر به صورت مایع، گاز یا آئروسل استفاده می‌شوند. چیزی که باید به یادداشت این است که گاهی وقتها خود این عوامل گند زدا هم می‌توانند برای انسان‌ها، حیوانات یا محیط خطرناک باشند.
مواجهه پوستی با عوامل بیولوژیک باید سریعاً توسط شستشو با آب و صابون مقابله شود. شستشوی خوب با این روش مقادیر زیادی از مواد آسیب زا را از روی پوست پاک می‌کند. موضوع مهم به کار بردن بورس همراه با شستشو است و سپس استفاده از مقادیر زیادی آب. پس از شستشو با آب و صابون باید نواحی آلوده شده پوست را با محلول ۰٫۵٪ هیپوکلریت سدیم شستشو داد و حدود ۱۰ دقیقه آغشته به این محلول نگاه داشت.
برای آلودگی زدایی لباس‌ها و وسایل نیز محلول ۵٪ هیپوکلریت سدیم مورد استفاده قرار می‌گیرد. زمانی حدود ۳۰ دقیقه باید این وسایل را در محلول خیساند و سپس شستشوی معمولی با سایر مواد انجام بگیرد.
آلودگی زدایی فیزیکی
عوامل بیولوژیک می‌توانند از طریق ابزارهای فیزیکی مانند گرما یا اشعه ماورای بنفش نیز از بین بروند.
برای از بین بردن کامل خطر، استریل کردن با گرمای خشک (دمای ۱۶۰ درجه سلسیوس به مدت دو ساعت) توصیه می‌شود. اگر گرمای با بخار (اتوکلاو) در دسترس بود دمای ۱۲۱ درجه سلسیوس با فشار یک اتمسفر در حدود ۲۰ دقیقه کافی است.
اشعه ماورای بنفش نیز از عوامل آلودگی زداست که در نور خورشید هم وجود دارد و معمولاً همراه با خشک کردن (خشک کردن در نور آفتاب) به کار می‌رود.
استفاده از نور خورشید راه حل ساده‌ای است ولی استاندارد زمانی و محل خاصی برای آن وجود ندارد و محدودیت آن این است که آلودگی زدایی فقط در مناطق در معرض مستقیم آفتاب قرار گرفته‌است و قسمت‌هایی از وسایل یا سطوح که در معرض نور مستقیم قرار نگرفته‌اند آلوده می‌مانند.
اتاقها و مناطق دربسته معمولاً با گاز یا آئروسل‌ها گند زدایی می‌شوند. اگر آلودگی زدایی برای جاده و خیابان لازم باشد می‌توان از کلرین – کلسیم یا لای استفاده کرد. در بلند مدت طبیعت با خشکی و اشعه ماورای بنفش محیط را ضدعفونی خواهد کرد.
جستارهای وابسته
منابع
- Mayor, Adrienne (2003). Greek Fire, Poison Arrows & Scorpion Bombs: Biological and Chemical Warfare in the Ancient World. Woodstock, N.Y.: Overlook Duckworth. ISBN ۹۷۸-۱-۵۸۵۶۷-۳۴۸-۳.
- Wheelis, Mark (2002). “Biological warfare at the 1346 siege of Caffa”. Emerg Infect Dis. Center for Disease Control. 8 (9): 971–۵٫ doi:10.3201/eid0809.010536. PMC ۲۷۳۲۵۳۰. PMID ۱۲۱۹۴۷۷۶. Archived from the original on 21 May 2008. Retrieved 13 January 2017.
- Barras, Vincent; Greub, Gilbert (2014). “History of biological warfare and bioterrorism”. Clinical Microbiology and Infection. 20 (6): 497–۵۰۲٫ doi:10.1111/1469-0691.12706.
- Andrew G. Robertson, and Laura J. Robertson. “From asps to allegations: biological warfare in history,” Military medicine (1995) 160#8 pp: 369-373.
- Rakibul Hasan, “Biological Weapons: covert threats to Global Health Security.” Asian Journal of Multidisciplinary Studies (2014) 2#9 p 38. online بایگانی‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine
- Koenig, Robert (2006), The Fourth Horseman: One Man’s Secret Campaign to Fight the Great War in America, PublicAffairs.
- Naomi Baumslag, Murderous Medicine: Nazi Doctors, Human Experimentation, and Typhus, 2005, p.207
- “Weapons of Mass Destruction: Plague as Biological Weapons Agent”. GlobalSecurity.org. Retrieved 21 December 2014.
- Amy Stewart (25 April 2011). “Where To Find The World’s Most ‘Wicked Bugs’: Fleas”. National Public Radio.
- Russell Working (5 June 2001). “The trial of Unit 731”. The Japan Times.
- Ken Alibek and K Handelman (1999), Biohazard: The Chilling True Story of the Largest Covert Biological Weapons Program in the World Trade From the Inside by the Man Who Ran It, New York, NY: راندوم هاوس.
- “۲۶ Countries’ WMD Programs; A Global History of WMD Use – US – Iraq War – ProCon.org”. Usiraq.procon.org. 2009-05-29. Retrieved 2013-09-05.
- Woods, Op. cit., pp 7-8.
- Martin, James W. , George W. Christopher and Edward M. Eitzen (2007), “History of Biological Weapons: From Poisoned Darts to Intentional Epidemics”, In: Dembek, Zygmunt F. (2007), Medical Aspects of Biological Warfare بایگانی‌شده در ۲۷ اوت ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine, (Series: Textbooks of Military Medicine), Washington, DC: The Borden Institute, pg 11.
- United Nations Security Council (1991), Report of the Secretary-General on the Status of the Implementation of the Special Commission’s Plan for the Ongoing Monitoring and Verification of Iraq’s Compliance With Relevant Parts of Section C of Security Council Resolution 687, New York, NY: United Nations, 1995. Publication S/1995/864, 59.
- Zilinskas, R.A. , “Iraq’s Biological Weapons: The Past as Future?”, Journal of the American Medical Association, 1997;278:418–۴۲۴, ۶۰٫
- Treadwell, Tracee (March–April 2003). “Epidemiological Clues to Bioterrorism”. Public Health Reports. 118: 93–۹۴٫ doi:10.1093/phr/118.2.92.
- MEDICAL ASPECTS OF CHEMICAL AND BIOLOGICAL WARFARE by Borden Institute Walter Reed Army Medical Center Washington, D. C. , 2008
- Harrison’s PRINCIPLES OF INTERNAL MEDICINE 18 Ed. ,McGraw-Hill Companie, Chapter 221 , Microbial Bioterrorism ,2012
- Miller, Judith (2001). Biological Weapons and America’s Secret War. New York: Simon & Schuster.
- An Introduction to Biological Weapons, Their Prohibition, and the Relationship to Biosafety, The Sunshine Project, April 2002. Retrieved 25 December 2008.
پیوند به بیرون
- Biological weapons and international humanitarian law, ICRC
- WHO: Health Aspects of Biological and Chemical Weapons
- “Biological Warfare”. National Library of Medicine. Retrieved 2013-05-28.
- U.S Army site
- Joel O. Almosara, Lt Col, BSC, USAF (2010-06-01). “Biotechnology: Genetically Engineered Pathogens”. Retrieved 2017-12-02. Counterproliferation Paper No. 53, USAF Counterproliferation Center, Air University, Maxwell Air Force Base, Alabama, USA.
- سلاحهای کشتار جمعی
- جنگ بیولوژیک
- اخلاق زیستی
- جنگ‌افزارهای بیولوژیک
- برگرفته از: https://fa.wikipedia.org/wiki
