یکی از مقررات مربوط به راهنمایی و رانندگی، الزامی بودن داشتن گواهی‌نامه رانندگی است. براساس قوانین راهنمایی و رانندگی، افراد پس از ۱۸ سالگی می‌توانند مجوز یا پروانه رانندگی را دریافت کنند. از این رو پیش از رسیدن به این سن و پیش از گرفتن گواهی‌نامه، رانندگی کردن برای اشخاص ممنوع می‌باشد اما متأسفانه کم نیستند جوانان و نوجوانانی که به دلیل کنجکاوی و علاقه شدیدی که به نشستن پشت فرمان خودرو دارند قبل از گرفتن گواهی‌نامه، رانندگی در خیابان‌ها و بزرگراه‌ها را تجربه می‌کنند؛ تجربه‌ای که گاه برای‌شان گران تمام می‌شود. داشتن گواهی‌نامه رانندگی به اندازه‌ای اهمیت دارد که قانون‌گذار در ماده ۷۲۳ قانون مجازات اسلامی رانندگی بدون گواهی‌نامه(پروانه یا مجوز رانندگی) را جرم اعلام کرده‌است؛ یعنی اگر کسی بدون داشتن گواهی‌نامه اقدام به رانندگی کند با مجازات‌هایی هم‌چون حبس و جزای نقدی روبرو خواهد شد(براساس بند ۲ ماده ۳ قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین) اما منظور از رانندگی بدون گواهی‌نامه چیست؟ در کافه قانون امروز یکی از مواد قانون مجازات اسلامی را که با این موضوع ارتباط دارد، مورد بررسی قرار خواهیم داد.
ماده ۷۲۳ قانون مجازات اسلامی مقرر کرده‌است:
«هرکس بدون گواهی‌نامه رسمی اقدام به رانندگی و یا تصدی وسایل موتوری که مستلزم داشتن گواهی‌نامه مخصوص است، بنماید و همچنین هرکس به موجب حکم دادگاه از رانندگی وسایل نقلیه‌ی موتوری ممنوع باشد به رانندگی وسایل مزبور مبادرت ورزد برای بار اول به حبس تعزیری تا دو ماه یا جزای نقدی تا یک میلیون ریال و یا هر دو مجازات و در صورت ارتکاب مجدد به دوماه تا شش ماه حبس محکوم خواهد شد».
در سه حالت زیر می‌توان گفت راننده مرتکب جرم رانندگی بدون گواهی‌نامه شده‌است:
۱. کسانی که بدون مجوز رانندگی می‌کنند.
هر وسیله‌ی موتوری گواهی‌نامه‌ی مختص به خود را دارد و براساس آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی هرکس بخواهد با هر نوع وسیله نقلیه موتوری مثل خودروی سواری، کامیون و اتوبوس رانندگی کند، باید گواهی‌نامه‌ای را که برای رانندگی با آن نوع وسیله نقلیه موردنیاز است، دارا باشد. در‌غیر‌این‌صورت با متخلفان برابر قوانین و مقررات رفتار می‌شود. بنابراین صرف داشتن گواهی‌نامه رانندگی یک وسیله خاص مجوزی برای رانندگی با سایر وسایل‌نقلیه نیست. به‌عنوان مثال فردی که گواهی‌نامه رانندگی موتورسیکلت دارد فقط مجاز به رانندگی با این وسیله نقلیه بوده و مجاز به رانندگی خودروی سواری نیست و همچنین کسی که گواهی‌نامه پایه یک ندارد، نمی‌تواند با کامیون و اتوبوس رانندگی کند. در صورتی که شخص بدون گواهی‌نامه اقدام به رانندگی کند علی‌رغم این‌که این ماده به قاضی اجازه داده است حکم به حبس او صادر نماید اما در حال حاضر طبق مواد دیگری از قانون این حبس به جزای نقدی تبدیل شده است. میزان جزای نقدی جرایم مربوط به رانندگی از جمله رانندگی بدون گواهی‌نامه هر سال در قانون بودجه مشخص می‌گردد.
۲. کسانی که بدون مجوز اقدام به تصدی وسایل موتوری می‌کنند که نیاز به داشتن گواهی‌نامه مخصوص دارد.
مقصود از وسیله موتوری، هر وسیله نقلیه یا غیرنقلیه‌ای است که با قدرت موتور کار کند. بنابراین دوچرخه، درشکه و چرخ وفلک دستی غیرموتوری مشمول این ماده نمی‌شود. تفاوت رانندگی و تصدی در این است که در رانندگی شخص وسیله‌ی نقلیه را به حرکت درمی‌آورد اما در تصدی آنچه به حرکت درآورده می‌شود، وسیله‌ی غیرنقلیه است. برای مثال شخصی که هدایت جرثقیل، تله‌کابین یا دستگاه‌های تفریحی موجود در شهر بازی و نظایر آن‌ها را بر عهده دارد، در واقع متصدی این وسایل موتوری است اما نمی‌توان عمل وی را رانندگی محسوب نمود. اشخاصی که بدون مجوز‌های لازم برای انجام این امور، دست به انجام آن‌ها بزنند مشمول این ماده‌می‌شوند.
۳. اشخاصی که به حکم دادگاه از رانندگی با وسیله نقلیه‌ی موتوری ممنوع هستند.
در برخی موارد دادگاه می‌تواند اشخاص مجرم را علاوه‌بر مجازات‌های اصلی جرم‌شان، به مجازات‌های دیگری نیز محکوم کند و یکی از این موارد ممنوع‌کردن آن‌ها از رانندگی با وسیله‌ی نقلیه‌ی موتوری می‌باشد. این ممنوعیت که دائمی نیست و باید موقت باشد، می‌تواند مربوط به همه‌ی مکان‌ها یا برخی مکان‌های خاص باشد. مثلاً قاضی می‌تواند شخص را از رانندگی در بزرگراه‌ها فقط ممنوع کند. در هر صورت اگر دادگاه چنین حکمی را صادر کند ولی شخص محکوم بدون توجه به این حکم اقدام به رانندگی نماید، مشمول این ماده و مجازات‌هایی که در بند اول مورد اشاره قرار گرفت، خواهد بود.
در صورت وقوع جرم رانندگی بدون گواهی‌نامه افسران راهنمایی و رانندگی با راننده‌ی متخلف چه برخوردی خواهند کرد؟
مطابق ماده ۴ قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی، در این وضعیت افسران راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی مجاز هستند پس از تشخیص تخلف، متخلفین را متوقف کنند. همچنین طبق بند ج ماده ۱۰ قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی پس از تشخیص تخلف، باید وسیله‌نقلیه متوقف شده و راننده جهت رسیدگی به اتهام و تعیین مجازات به مرجع قضایی معرفی گردد.
توجه به چند نکته ضروری است:
الف. برای این‌که شخص به جرم رانندگی بدون گواهی‌نامه به جزای نقدی یا حبس محکوم شود، نیازی نیست که حتماً در اثر این رانندگی به جان یا مال دیگران خسارت زده باشد بلکه به صرف این‌که بدون داشتن گواهی‌نامه یکی از اقدامات بالا را انجام دهد، مجازات می‌گردد.
ب. اگر کسی گواهی‌نامه‌ی رانندگی داشته باشد اما اعتبار آن به پایان رسیده باشد و بدون تمدید اعتبار گواهی‌نامه‌ی خود اقدام به رانندگی کند، مرتکب جرم رانندگی بدون گواهی‌نامه نشده است. در این صورت او مرتکب تخلف شده و موظف به پرداخت جریمه خواهد بود. این راننده می‌تواند پس از پرداخت جریمه‌ی نقدی، مطابق آیین‌نامه‌ی مربوطه گواهی‌نامه‌ی خود را تمدید کند.
ج. برای رانندگی با برخی از وسایل نقلیه مانند تاکسی علاوه بر داشتن گواهی‌نامه، شخص باید ۲۳ سال سن داشته و یا از زمان دریافت گواهی‌نامه‌اش یک سال گذشته باشد. این افراد فاقد گواهی‌نامه محسوب نشده و مشمول این ماده نمی‌شوند. در نتیجه نمی‌توان آن‌ها را به پرداخت جزای نقدی محکوم کرد؛ هرچند عمل آنان تخلف از مقررات رانندگی است و باید جریمه شوند.
قتل در حین رانندگی بدون گواهی‌نامه
رانندگی بدون پروانه، عدم رعایت نظامات دولتی محسوب می‌شود. عدم رعایت نظامات دولتی یک نوع بی‌احتیاطی و به عبارت بهتر، نوعی تقصیر است اما حال باید دید که اگر در حین رانندگی بدون گواهی‌نامه قتلی واقع شود، این قتل چه نوع قتلی است و چه مجازاتی در انتظار راننده خواهد بود؟
اگر فردی که مهارت بسیار زیادی در رانندگی دارد، بدون گواهی‌نامه اقدام به رانندگی نماید و در حین رانندگی کسی را به قتل برساند در این حالت قتلی که واقع شده است، از نوع شبه عمد خواهد بود اما جز پرداخت دیه مسئولیت دیگری در مورد قتل نخواهد داشت زیرا درست است که او بدون رعایت قوانین و مقررات اقدام به رانندگی کرده اما قتلی که اتفاق افتاده بخاطر عدم رعایت این قوانین و مقررات نبوده‌است. در این حالت او علاوه بر پرداخت دیه، به علت رانندگی بدون گواهی‌نامه مطابق ماده ۷۲۳ قانون مجازات اسلامی به حبس تا دو ماه یا جزای نقدی تا ۱۰۰ هزارتومان محکوم خواهد شد. اما اگر در همین مورد این فرد به علت نداشتن گواهی‌نامه، مهارتی در رانندگی نداشته باشد و اقدام به رانندگی کردن نماید و به علت ناتوانی در کنترل سرعت خود به عابر پیاده‌ای برخورد نماید و موجب مرگ او شود، علاوه بر پرداخت دیه و تحمل مجازات حبس یا جزای نقدی بخاطر رانندگی بدون گواهی‌نامه، مطابق ماده‌ی ۷۱۴ و ۷۱۸ این قانون به بیش از دو سال حبس محکوم خواهد شد. همچنین توجه شود که در این مورد دادگاه می‌تواند برای مدت یک تا پنج سال راننده را از حق رانندگی یا حتی تصدی وسایل نقلیه محروم کند(تصدی به معنای هدایت کردن است و معمولاً در مورد وسایل موتوری غیرنقلیه نظیر جرثقیل‌های ثابت یا تله‌کابین به جای رانندگی کلمه‌ی تصدی به کار می‌رود). بنابراین دادگاه در این موارد باید بررسی کند و ببیند که آیا این تصادف و قتل با نداشتن گواهی‌نامه ارتباطی داشته است یا خیر و به عبارت بهتر اگر گواهی‌نامه داشت آیا باز هم این تصادف و قتل واقع می‌شد یا خیر. اگر چنانچه به این نتیجه برسد که این تصادف و قتلی که در پی آن واقع شده‌است هیچ ارتباطی به نداشتن گواهی‌نامه ندارد، باید حکم به پرداخت دیه و همچنین حبس یا جزای نقدی بخاطر رانندگی بدون گواهی‌نامه صادر کند زیرا اگرچه رانندگی بدون گواهی‌نامه نوعی بی‌احتیاطی می‌باشد اما این بی‌احتیاطی در وقوع قتل نقشی نداشته‌است و اگر راننده گواهی‌نامه هم داشت، باز هم این قتل واقع می‌شد.
منبع : http://mahdad.ir
