مکتب اقتصادی ایران چیست؟

اخیرا احمد توکلی و الیاس نادران در نامه‌ای خطاب به رییس‌جمهور ضمن تجلیل از سیاست‌های درست و مناسب اقتصادی دولت یازدهم،

به انتقاد از مکتب اقتصادی ایران پرداخته‌اند و بیان داشته‌اند مدل تحلیلی به‌کار رفته در اقتصاد ایران، مدل نئوکلاسیک است که در آن به‌دنبال تعادل در بازارهای چندگانه، پول، سرمایه، کار و کالا هستند. این مدل اقتصادی نسخه‌ای بی‌بدیل و همه‌جایی و همه‌گاهی در حل تنگناهای اقتصادی، آزادسازی عرضه و تقاضا در تمام بازارها و خودداری دولت از هر نوع مداخله‌ای در اقتصاد است. نسخه‌ای که صندوق بین‌المللی پول برای چند دهه بر جهان تحمیل کرد و جز چند کشور که از تعداد انگشتان یک دست تجاوز نمی‌کند، در بقیه کشورها به شکست انجامید. این نسخه از آغاز دولت سازندگی تاکنون در کشور، کم‌وبیش در حال اجراست و خود یکی از عوامل مهم وضع موجود است.
این نگاه و انتقاد ۲ نماینده مجلس در گذشته هم توسط سایر اقتصاددان‌ها پیرامون مدل اقتصادی ایران بوده، اما واقعیت اقتصاد ایران چیست؟
این ۲ اقتصاددان البته ۲ مدل پیشنهادی هم ارائه کرده‌اند و مدل‌های پیشنهادی ارائه شده توسط آنها، مدل رشد حامی تهیدستان (Pro-poor Growth Model) و مدل رشد فراگیر (Inclusive Growth Model) است تا دولت بتواند رشد اقتصادی را با کاهش فقر و مهمتر از آن، کاهش فاصله طبقاتی همراه سازد.
می‌توان گفت چنین مدل‌هایی را که به‌دنبال حمایت از فقرا و از بین بردن نابرابری اقتصادی هستند در دولت نهم و دهم با شعار عدالت محوری تجربه کرده‌ایم اما به واقع مدل اقتصادی دولت یازدهم چیست؟
مسعود نیلی، مشاور اقتصادی دولت، درخصوص مدل اقتصادی دولت معتقد است، این موضوع بحثی مفصل است و نمی‌توان ادعا کرد مدل اقتصادی دولت، اقتصاد باز یا اقتصاد دولتی است. حتی نمی‌توان گفت تلفیقی از این ۲ است. این در حالی است که تیم اقتصادی دولت تاکنون پاسخ شفافی درخصوص مدل اقتصادی دولت نداده‌اند. برای تحلیل این موضوع به سراغ اقتصاددانان رفتیم و دیدگاه‌های آنان را در این خصوص جویا شدیم.

اقتصاد ایران، اقتصاد منحصربه‌فرد
علی رشیدی، رییس انجمن اقتصاددان ایران در پاسخ به خبرنگار صمت گفت: اقتصاد ایران بسیار خاص و منحصربه‌فرد است. اقتصاد ایران را نمی‌توان کلاسیک و نئوکلاسیک خواند. اقتصاد ایران یک اقتصاد بسته است و رقابت در آن وجود ندارد. روابط سرمایه‌گذاری در سطح بین‌الملل نیز محدود است.
این کارشناس ارشد اقتصاد در ادامه اظهار کرد: مبانی اقتصاد کلاسیک و نئوکلاسیک با وضعیت کنونی اقتصاد ایران نا همخوان است. وضعیت اقتصاد ایران با آمار بالای بیکاری، تورم شدید و نرخ رشد پایین، با هیچ اقتصادی همخوان نبوده و جای بحث‌های علمی و تئوریکی اقتصادی فعلا به مرحله تفکیک مکاتب نرسیده است. ما هنوز در شرایط حاد اقتصادی دست و پا می‌زنیم.

اقتصادهای در حال توسعه، ناهمخوان با مکاتب اقتصادی
علی صادقین، مدرس اقتصاد نیز درخصوص مدل اقتصاد ایران به خبرنگار ما گفت: اقتصاد ایران مثل اقتصاد تمام کشورهای در حال توسعه یک مدل منحصربه‌فرد است و نمی‌توان نوع آن را با مکاتب اقتصادی همخوان دانست. مدل اقتصادی کشورهای در حال توسعه مناسب با ساختار و فرهنگ و نهادهای آن اقتصاد از تئوری‌های علمی جدا شده و در چارچوب خاص خود قابل تشخیص و تبیین است.

اقتصاد تقاضا محور
وی همچنین گفت: اقتصاد ایران بر اساس «تابع تولید کینزی» شکل گرفته و یک اقتصاد تقاضا محور است. همان‌طور که در اقتصاد کینزی، محوریت با سمت تقاضا است در ساختار اقتصادی ایران نیز تقاضا حاکمیت دارد. ریشه مشکلات اقتصادی کشور ما در سمت عرضه است. اتفاقا پاسخ معمای اقتصاد ایران هم در بخش عرضه و دیدگاه‌های نئو کلاسیکی نهفته است.

ارائه راهکار عملی
مهدی پازوکی، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز درخصوص انتقاد به موضع احمد توکلی و الیاس نادران در نامه اخیرشان به رییس‌جمهور به خبرنگار صمت گفت: من به شدت با نظر الیاس نادران درباره نئوکلاسیکی بودن اقتصاد ایران مخالف هستم. سال‌هاست که این ۲ اقتصاددان از اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی ایران هستند و همچنین بیش از چندین سال است که اقتصاد ایران در رکود تورمی است. به جای انتقادهای این‌چنینی و نئوکلاسیک خواندن مدل اقتصاد ایران و اعتراض به اقتصاد بازار و تعادل بین بازارها، اقدام به ارائه یک راهکار عملی و راهبردی برای خروج از رکود تورمی کنند. علم اقتصاد، علم پیچیده‌ای است و نیاز به ارائه نظر تخصصی و راهبردی دارد.
وی در ادامه افزود: نظرات کلی و نئوکلاسیکی خواندن اقتصاد ایران، برخورد غیرعلمی است. مثلا بسته سیاستی خروج غیرتورمی از رکود در کوتاه‌مدت بسته خوبی است. البته درخصوص اجرای آن نگرانی‌های زیادی وجود دارد اما از لحاظ راهبرد سیاستی این بسته بسیار کارآمد و علمی است که نشان می‌دهد اقتصاد ایران به‌صورت سیستماتیک و با برنامه پیش می‌رود و برنامه محور است.

بسته سیاستی حاکی از علمی بودن اقتصاد
این اقتصاددان همچنین بیان کرد: اقتصادهای مهم دنیا متکی بر علم اقتصاد هستند و علم اقتصاد کاملا بر آنها حکمفرمایی می‌کند اما در اقتصادهای غیرعلمی مثل اقتصاد کره شمالی حاکمیت تصمیم‌های اقتصادی با علم نیست. به جای برخورد علمی با مسائل کلان کشور، یک برخورد مستبدانه و مستحکم وجود دارد. ولی در اقتصاد ایران برخوردها عقلایی است. بسته سیاستی یکی از مدعاهای من در این خصوص است. در این بسته به گفته همین اقتصاددانان حاکمیت و محوریت با علم اقتصاد و تئوری است.
وی همچنین در ادامه گفت: بنده معتقد به بازار و مکانسیم رقابت در بازار هستم. وظیفه دولت این است که از طریق نهادهای مشخصی از فقرا و تولید حمایت کند.

حاکمیت بازار، اقتصاد آزاد
اصلی‌ترین چالش بین اقتصاددانان ایران درخصوص تعیین مکتب اقتصاد کشور است. رویکرد اقتصاد بازار و اعتقاد به حاکمیت بازار و تسویه خودبه‌خود بازار، ریشه در اقتصاد کلاسیک و مکتب کلاسیک اقتصادی دارد که در مکتب «نئوکلاسیکی» تبلور یافته است. شایان ذکر است در مکاتب جدید اقتصاد هم دوباره به بازارمحوری روی آورده‌اند. از نگاه علم اقتصاد، بازار مهم‌ترین رکن اقتصادی است که به حاکمیت مکانیسم قیمت کمک می‌کند. الگوی توسعه بسیاری از کشورها، حمایت شدید دولتی را نشان می‌دهد اما همیشه رد پای اقتصاد آزاد کنار هر توسعه‌ای دیده شده است. زمانی که دولت بهره‌وری پایین داشته باشد، نئوکلاسیکی خواندن مدل اقتصاد ایران اعتراض به اقتصاد بازاری است در صورتی که بازار از ضروریت‌های هر اقتصادی است.

سمیرا کرمی- گروه اقتصاد

منبع : http://www.smtnews.ir/macroeconomics/397