لیلا رزاقی: در فاصله ۱۷ کیلومتری جاده رشت به تهران به جنگل‌های سرسبزی می‌رسید که برای گیلانی‌ها بسیار خاطره‌انگیز است. منطقه سرسبز سراوان که اغلب به‌عنوان تفرجگاهی کم‌نظیر برای مسافرانی که از شهرهای مختلف به سمت گیلان سرازیر می‌شوند، شناخته می‌شود، سال‌هاست با یک درد پنهان اما آشکار برای مردم محلی، دست و پنجه نرم می‌کند. دفن غیربهداشتی زباله؛ دردی که این روزها به اوج خود رسیده و مردم محلی را در برابر یک فاجعه زیست‌محیطی، متحد کرده است. فاجعه‌ای که به گفته اهالی منطقه، با هجوم یک هفته پیش مگس‌ها به خانه‌های مسکونی مردم، تبدیل به فاجعه‌ای انسانی شده است. هجوم مگس‌ها و حشرات موذی به خانه‌های مردم محلی در منطقه سراوان، در یک هفته گذشته، باعث شده پویشی مردمی برای ممانعت از تخلیه زباله در این منطقه توریستی به راه افتد. در روزهای گذشته، مردم سراوان در گروه‌های ۳۰۰ تا ۴۰۰ نفره با تشکیل زنجیره‌های انسانی و بستن راه ورود کامیون‌های تخلیه زباله، مانع از ورود این خودروها به داخل منطقه سراوان شده‌اند. پویش مردمی «نجات سراوان» هم در شبکه‌های مجازی تشکیل شده تا همه مسئولان استانی و کشوری را متوجه یکی از فاجعه‌بارترین خسارات زیست‌محیطی استان گیلان کند؛ استانی که بالاترین سرانه تولید زباله در کشور را داراست اما به‌دلیل مدیریت ناکارآمد پسماند شهری و کمبود بودجه برای تخصیص امکانات و خرید دستگاه زباله‌سوز، با همه زیبایی‌های طبیعی‌اش، رفته‌رفته در رده اول استان‌های آلوده کشور قرار خواهد گرفت.
۳۰ سال است که سراوان محل دفن زباله‌های رشت است
موضوع دفن غیربهداشتی زباله در سراوان، مسئله تازه‌ای نیست. مروری بر خبرها نشان می‌دهد، گیلان تا همین دو سال پیش، ۳۱ مرکز دفن زباله داشته که هیچ‌کدام آنها سیستم دفع بهداشتی شیرابه  نداشته‌اند. کارخانه‌های بازیافت گیلان هم فاقد مدیریت اصولی دفع شیرابه‌ها به‌عنوان خطرناک‌ترین پسماند تولیدی هستند. از طرفی، بیش از ۳۰ سال است که منطقه جنگلی سراوان که قرار بود به‌صورت موقت به‌عنوان مرکز دفن زباله استفاده شود به منطقه‌ای دائمی برای دفن زباله‌های شهری، صنعتی و بیمارستانی شهرهای رشت، خشکبیجار، خمام و لشت‌نشا تبدیل شده است. دفن زباله در این مدت سبب مشکلات زیست‌محیطی فراوان برای روستاهای اطراف و همچنین آلودگی منابع آب، رودخانه‌های زرجوب و گوهر رود و تالاب انزلی شده است. این درحالی است که سراوان و پارک جنگلی آن دارای یکی از نادرترین گونه‌های گیاهی و جانوری نه‌تنها در کشور بلکه در سطح جهان است. چشم‌اندازهای طبیعی ﭘﺎرک سراوان و وﺟﻮد رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻔﯿﺪرود و ﺳﯿﺎهرود از جاذبه‌های گردشگری منطقه است که در کنار وجود ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﺟﺎﻧﻮران ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮﻗﺎول، ﮐﺒﮏ، دارﮐﻮب، ﺟﻐﺪﺟﻨﮕﻠﯽ، ﺧﺮﮔﻮش، راﺳﻮ و… از سراوان تابلویی بی‌بدیل از زیبایی‌های طبیعی خلق کرده است. با این همه، در کنار تمام این زیبایی‌ها همواره نام سراوان با زباله عجین شده است؛ پارادوکسی که تاب‌آوری آن برای مردم محلی غیرقابل تصور است. وضعیتی که روز‌به‌روز پرمخاطره‌تر می‌شود و جان صدها نفر از اهالی این منطقه را تهدید می‌کند، دفن غیربهداشتی زباله‌هاست. تفکیک‌نشدن زباله‌ها از مبدأ و دفن زباله‌های شهری و بیمارستانی در این محل، موضوعی است که با وجود وعده و وعیدهای هرساله مسئولان  مبنی بر رسیدگی به وضعیت جمع‌آوری و از بین بردن زباله‌ها، به نتیجه نرسیده است. یک سال پیش بود که معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، در سفر به استان گیلان، از نزدیک در جریان وضعیت اسفبار منطقه سراوان قرار گرفت و ابراز امیدواری کرد هرچه سریع‌تر به این موضوع رسیدگی شود. وعده خرید دستگاه زباله‌سوز، مدیریت اصولی پسماندهای شهری و پیگیری جدی موضوع تفکیک زباله از مبدأ از سوی مسئولان استان، یکی از ده‌ها وعده‌ای بود که در همان سفر داده شد اما هنوز عملیاتی نشده است.
اعتراض‌ها از کجا شروع شد؟
از اواخر هفته گذشته، مردم و اهالی بومی سراوان با هجوم مگس‌ها و حشرات موذی به محل سکونتشان مواجه شدند. آنها در اعتراض به دفن غیر‌بهداشتی  زباله‌ها در سایت دپوی زباله سراوان، تجمعات اعتراض‌آمیزی برگزار کردند. مردم می‌گویند مکاتبات و پیگیری‌هایشان با شهرداری و شورای شهر، نتیجه نداده و وضعیت سراوان همچنان بحرانی است. در یک هفته گذشته، هجوم مگس‌ها و حشرات موذی خواب و خوراک را از مردم شهر گرفته است. یکی از اهالی محل به «وقایع‌اتفاقیه» می‌گوید: «هجوم مگس‌ها وحشتناکه. باوجود اینکه پنجره‌ها توری دارن، نمی‌شه جلوشونو گرفت.» او به وضعیت وخیم آب آشامیدنی سراوان اشاره می‌کند و می‌گوید: «ما سال‌هاست که از آب سراوان، واسه نوشیدن استفاده نمی‌کنیم. خود من دو ساله که از آب واسه پخت‌وپز هم استفاده نمی‌کنم، چون بوی تعفن و گاهی بوی صابون می‌ده و این به‌خاطر شیرابه‌های زباله است که داخل جوی‌های فاضلاب، روان شدن.»
به گفته مردم محلی، برگزاری تجمع و ایجاد کمپین‌های مردمی باید تا به نتیجه‌رسیدن و عبور از وضعیت بحرانی سراوان، ادامه پیدا کند. آنها برای پیگیری جدی‌تر موضوع، یک کمپین مجازی هم تشکیل داده‌اند. نام این کمپین مردمی، «نجات سراوان» است و هدف آن، ممانعت از تخریب بافت محیط‌زیستی سراوان و هشدار درباره بروز فاجعه انسانی در این منطقه است. یکی از اهالی سراوان که در تجمعات هم شرکت داشته است، درباره وضعیت فعلی منطقه می‌گوید: مسئولان می‌آیند و وعده می‌دهند اما ۳۰ سال است که همش وعده داده‌اند و عمل نکرده‌اند. یک سال، وعده گازرسانی می‌دهند و صدای مردم را خاموش می‌کنند؛ سال بعد، وعده‌ای دیگر. با همین حرف‌ها مردم را از خواسته اصلی و حق شهروندی‌شان که برخورداری از فضای زیست سالم است، محروم می‌کنند. مگر ما چند منطقه توریستی مثل سراوان داریم که این‌همه گردشگر جذب می‌کند. او به جاذبه‌های گردشگری منطقه اشاره می‌کند و می‌گوید: منطقه سراوان از نظر فیزیکی و جغرافیایی در سطحی بالاتر از شهر رشت و دریا قرار دارد و شیرابه‌های زباله‌های دفن‌شده در این منطقه، به مرور از طریق رودخانه‌های جلیلی‌روخان، سیاهرودخان و زرجوب، به‌طرف تالاب انزلی می‌رود و این مناطق را آلوده می‌کند. با این روندی که پیش می‌رود، تا چند سال دیگر از این منطقه، هیچ چیزی باقی نمی‌ماند؛ نه پرنده‌ای و نه گیاهی. تا وقتی شهرداری فکری به حال مدیریت پسماند و زباله‌ها نکند، سراوان محل همیشگی دفن زباله باقی خواهد ماند.
هجوم زباله‌ها به زیستگاه مرال و قرقاول نگران‌کننده است
درهمین‌حال، یکی دیگر از اعضای کمپین نجات سراوان با اشاره به تحقیقات گسترده‌ای که در زمینه محل دفن زباله سراوان انجام شده است، می‌گوید: در تحقیقاتی که انجام داده بودیم و بعد از مرحله موقعیت زمین‌شناسی منطقه دپوی زباله، به بررسی محل انتخاب این منطقه برای دفع زباله رسیدیم و در تحقیقات میدانی انجام‌شده، اول از منابع طبیعی، محیط زیست و شهرداری علت را جویا شدیم که متأسفانه قبول نکردند که کدام دستگاه مربوط این مجوز را صادر کرده، چون منطقه سراوان و جنگل‌های این نواحی، زیستگاه آهو یا مرال و قرقاول  بود و بیشتر در این جنگل‌ها حضور داشتند و با وجود این سهل‌انگاری، این حیوانات نابود شدند و الان هم سال‌هاست انسان‌ها در این منطقه آسیب می‌بینند و… . وعده‌های زیادی داده شده، اما هنوز کاری صورت نگرفته است. این درحالی است که یکی از اعضای شورای اسلامی شهر رشت ضمن اظهار تأسف از وضعیت پیش‌آمده در سراوان، به رسانه‌ای محلی گفته است: در شرایط فعلی شهرداری چاره‌ای غیر‌از ریختن زباله در منطقه سراوان ندارد. واثق کارگرنیا، عضو شورای اسلامی رشت، گفته است: در بحث ایجاد تصفیه‌خانه برای شیرابه‌های زباله، نیازمند تحویل زمین از سوی منابع طبیعی هستیم. تحویل زمین از سوی منابع طبیعی، به معنای قطع درختان برای ایجاد تصفیه‌خانه در مناطقی مانند سراوان است. منطقه‌ای که با جنگل‌های انبوهش شناخته می‌شود با یک خطر دیگر هم مواجه است؛ موافقت منابع طبیعی با قطع درختان برای ساخت تصفیه‌خانه. اگرچه منابع طبیعی تاکنون در برابر این مسئله مقاومت کرده اما در صورتی‌که این اتفاق بیفتد، عملا محیط زیست سراوان آسیب جدی می‌بیند. یکی از اهالی سراوان در‌این‌باره می‌گوید: به‌دلیل اشتباهات زیادی که از قدیم بوده، مجبوریم یه بهایی بپردازیم‌و…، قطع درختان اونجا در مقابل شیرابه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی، ویروس‌ها و آلودگی‌ها قابل جبرانه؛ به اضافه اینکه تمام درخت‌هایی که در مسیر شیرابه است، در حال نابودیه. همین الانم خیلیاش خشک شده؛ یعنی در هر صورت ما درختان زیادی رو از دست می‌دیم.
اعتراض‌های مردمی، مقصد زباله‌هارا تغییر داده است
گفته می‌شود به‌دلیل بسته‌شدن محل دفن زباله سراوان توسط مردم، شهرداری رشت مجبور شده در روزهای گذشته زباله‌ها را به شهرهای دیگر ازجمله انزلی و رضوانشهر منتقل کند. مردم محلی می‌گویند از مجموع ۶۰۰ تن زباله تولید‌شده در شهرستان رشت، فقط بخش اندکی از زباله‌ها بازیافت می‌شوند و بقیه به سمت سراوان سرازیر می‌شوند. آنها مدیریت نادرست شهری را دلیل ادامه‌دارشدن روند موجود می‌دانند که دامنه آن به شهرهای دیگر هم کشیده خواهد شد.
تفکیک زباله از مبدأ و خرید دستگاه زباله‌سوز، عمده‌ترین پیشنهاداتی است که در کمپین نجات سراوان مطرح می‌شود. با این همه، گروه‌های زیست‌محیطی می‌گویند که حتی اضافه‌کردن زباله‌سوز هم مشکل را حل نمی‌کند. پیمان بازدیدی، مدیر‌عامل مؤسسه محیط‌زیستی «سرزمین ایده‌آل ما» که از فعالان مدنی در حوزه محیط زیست استان گیلان است، در‌این‌زمینه به «وقایع‌اتفاقیه» می‌گوید: دستگاه زباله‌سوز خودش یک معضل دیگه است؛ اون هم کلی کربن تولید می‌کنه، چون مردم شمال زباله‌های‌ تر مثل میوه، سبزی و برنج زیاد دارند؛ درنتیجه بهترین راه‌حل، ایجاد کارخانه‌های کود آلی به شیوه امروزی آن است. او ادامه می‌دهد: چند خبر تأیید‌نشده‌ای هم هست که گفته میشه چند شرکت اروپایی هم اعلام آمادگی کردن، ولی به خاطر قراردادی که با چین پیش از این بسته شده، اگه قرارداد جدیدی بسته بشه، ۱۱ میلیارد غرامت می‌گیرن. به عقیده این فعال محیط زیست، اگر قرار است دستگاه زباله‌‌‌سوز هم اضافه شود، باید وضعیت آلودگی آن نسبت به استانداردها مورد سنجش قرار گیرد. یکی از اهالی سراوان در این رابطه می‌گوید: زباله‌سوزها کربن تولید می‌کنند و باید منطبق با استاندارد‌ها باشه وگرنه، خطرات خودش رو داره… و مکمل زباله‌سوز برای این وضع، کارخانه کود آلی است؛ اونم با تجهیزات امروزی. در روزهای گذشته با وجود بارندگی‌ها و خنک‌شدن هوا اعتراضات مردمی حتی به ساعات پایانی شب هم کشیده شد و مردم با بستن محل عبور‌و‌مرور خودروهای حمل زباله، از ورود آنها و تخلیه زباله در سایت سراوان جلوگیری کردند. در این مدت، برخی مسئولان با وعده‌هایی تلاش کردند مردم را از ادامه تجمع و جلوگیری از ورود خودروهای تخلیه زباله منصرف کنند. اعتراضات مردمی تاکنون به ریخته‌شدن شن روی زباله‌ها منجر شده و تاکنون توانسته است، توجه مسئولان را به تبعات این فاجعه زیست‌محیطی جلب کند. مردم می‌گویند: از مسئولان استان تا سازمان محیط زیست باید برای نجات سراوان متحد شوند.